Microsoft word - de ijskoningin en het kind

De ijskoningin en het kind

Lang heb ik het niet gedurfd om over de boze heks in het Noorden te schrijven. Ze
woont op de Noordpool, de ijskoningin, in het land waar het altijd vriest en het
eeuwig wit is. Het lijkt er rustig en mooi, maar het is schijn. Wie de trilogie ‘His
dark materials’ van Philip Pullman heeft gelezen (of de afgeleide film ‘The Golden
Compass’ heeft gezien), weet dat in het hoge noorden een vreselijk geheim huist.
Er worden zieke kinderen verborgen. Kinderen die vaak geen ouders meer
hebben en op wie de ijskoningin allerlei experimenten uitvoert.

Het lijkt op het eerste gezicht misschien ver gezocht, maar in veel sprookjes en mythen
rondom de ijskoningin, spelen zieke, zwakke kinderen een rol. In ‘De Kronieken van
Narnia’, een zevendelige kinderboekenserie van C.S. Lewis, wordt een van de kinderen,
Edmund, gevangen genomen door Jadis, de Witte Heks. Zij heeft de wereld Narnia in
haar ijzige greep – het is er altijd winter en het wordt er nooit meer Kerstmis. In
symbolische taal wordt hier over een psychische toestand verhaald waarin het gevoel
(water) bevroren is (sneeuw en ijs). Vaak is dit gevoelsdeel al vanaf de kindertijd
bevroren. Dat wil zeggen: terwijl de rest van de persoonlijkheid zich in de loop der jaren
ontwikkeld heeft, is een deel ervan bevroren geraakt. In dit bevroren gevoelsdeel zijn we
nog steeds een kind: ziekelijk, zwak en bang. De ijskoningin zelf is een ander deel van de
persoonlijkheid dat het innerlijk kind gevangen houdt. Vaak echter hebben we deze
ijskoningin in eerste instantie in een belangrijke persoon buiten ons ervaren,
bijvoorbeeld in een van de ouders.
In een winterland waar het nooit meer Kerstmis is, is alle hoop vervlogen. Kerst is
immers de viering van de winterzonnewende: op het moment dat de tijd het donkerst is
en de dagen het kortst, verschijnt het licht. Het wordt eerder licht, waardoor in de
bevroren aarde de kiemkracht weer aangewakkerd wordt. Maar in een land zonder
kerst is alles doods bevroren. Het is nog net niet dood. De levensimpuls is er nog, maar
zij is ingekapseld in een dikke laag ijs.
De Sneeuwkoningin

In ‘De Sneeuwkoningin’, het sprookje van Hans Christian Andersen, vinden we nog een
aantal aanwijzingen voor wat hier aan de hand is.
Het verhaal begint met de duivel in de vorm van een boze trol die een magische spiegel
heeft gecreëerd. Deze spiegel weerspiegelt alle slechte en lelijke dingen, maar niet wat
goed en mooi is. De duivel en zijn metgezellen scheppen er plezier in om met de
toverspiegel over de aarde te gaan, waardoor zelfs de mooiste landschappen lelijke,
stinkende moerassen schijnen. Dan krijgen ze het idee om de spiegel naar de hemel te
brengen, om zo God en de engelen voor schut te zetten. Tijdens de vlucht naar boven,
valt de spiegel echter op aarde, waar ze in ontelbare splinters breekt, die in de ogen en
harten van de mensen komen. Hierdoor bevriezen de harten van de mensen en
veranderen hun ogen in trollenogen, waardoor ook zij alles als slecht zien. Ook Kai, een
jongetje, wordt getroffen door de splinters.
Het buurmeisje van Kai, Gerda, is verliefd op hem en Kai en Gerda spelen vaak samen.
In de winter, Kai is dan veranderd in een baldadige, gemene jongen, gaat Kai sleeën en
ontmoet hij de Sneeuwkoningin met haar prachtige slee. Zij ontvoert Kai naar
Spitsbergen. Door de splinters in zijn hart en ogen vergeet hij zijn familie en Gerda. Kai
heeft het naar zijn zin in het ijskoude, desolate landschap van het noordpoolgebied.
Ondertussen gaat Gerda op zoek naar Kai. Onderweg wordt ze gevangen genomen door
een bende rovers. Een van de roversmeisjes heeft Kai met de Sneeuwkoningin richting
Lapland zien reizen. Zij bevrijdt Gerda die, gezeten op een rendier, naar het Noorden
reist. Onderweg bezoekt ze een oude, wijze vrouw die Gerda vertelt dat zij met de
zuiverheid van haar hart Kai kan redden. In het paleis van de Sneeuwkoningin treft
Gerda Kai aan gezeten op een bevroren meer. Het ijs vormt de vloer van de troonzaal
waar de Sneeuwkoningin zetelt en heet ‘Spiegel van de Rede’. Op de ijskoude vloer zit
Kai, die van de Sneeuwkoningin de opdracht heeft om met stukjes ijs het woord
‘eeuwigheid’ op de vloer te spellen. Als Gerda binnenkomt en huilend van blijdschap Kai
omhelst, ontdooit zijn hart. De splinter valt eruit en Kai ziet de wereld weer zoals deze
is. Ook Kai huilt, waardoor de splinter uit zijn oog valt. De twee kinderen dansen van
vreugde en alle splinters van ijs dansen met hen mee, al dansend het woord ‘eeuwigheid’
vormend. De kinderen verlaten het paleis van de Sneeuwkoningin en keren terug naar
de wereld, waar het inmiddels zomer is geworden.
De verbanning van Kaïn
Het oorspronkelijk sprookje is doorspekt met christelijke symboliek, waar ik hier verder
niet op terugkom. Wel valt de gelijkenis op met de Bijbelse figuur Kaïn. Net als Kai in het
sprookje, wordt Kaïn verbannen. Dit gebeurt als straf van God, nadat Kaïn zijn broer
Abel heeft vermoord.
Abel was schaapherder en Kaïn was landbouwer. Kaïn was jaloers op Abel, omdat het
offer van zijn broer God wel welgevallig was, maar het offer van Kaïn niet. In
symbolische termen wordt hier beschreven hoe het verstand – de spiegel van de rede –
het in het bewustzijn voor het zeggen kreeg. Een schaapherder migreert, samen met zijn
kudde, mee met de seizoenswisselingen in de natuur. Hiermee staat Abel symbool voor
de mens die zich nog liet leiden door zijn gevoel, een cyclisch natuurverschijnsel. Een
landbouwer daarentegen vestigt zich op één plek en onderwerpt de natuur aan hem. Dit
gebeurde toen de mens over zichzelf na begon te denken, waardoor hij een zelfbeeld of
ik vormde, dat hij tot centrum van zijn wereld maakte. Kaïn of Kai staan dus symbool
voor de mens die door het verstand overheerst wordt en zo zijn ego als centrum van de
wereld maakt. De Sneeuwkoningin vormt in dit beeld het summum van de
verstandsmens. De mens die zichzelf in de spiegel van de rede reflecteert door
voortdurend over zichzelf en de wereld na te denken en zo het cyclische gevoelsleven
kapot redeneert – in splinters uiteen denkt. De Sneeuwkoningin doet dit omdat zij door
zelfreflectie in de spiegel van de rede een permanent ego hoopt te vestigen. Een ik dat
gescheiden van de wereld bestaat, zodat de mens niet langer onderhevig is aan de
natuurlijke cycli van het gevoelsleven, dat uit pieken en dalen bestaat.
Poolwind waait door het ijspaleis

Kaïn en de Sneeuwkoningin worden dus geregeerd door het harde, kille verstand. Wie
zich laten leiden door het verstand, onderwerpt zichzelf en zijn omgeving voortdurend
aan analyse, hiermee afstand creëren tussen hemzelf en het object van zijn studie.
Mensen worden in de rede van de ijskoningin tot dingen gereduceerd. Vandaar ook dat
ijskoninginnen kinderen ontvoeren. Zij nemen het (innerlijk) kind, dat nog met zijn
gevoel verbonden is, in hun bezit en met hun rede bevriezen ze het gevoel. In het
sprookje van Andersen zien we waarom. De Sneeuwkoningin is bang voor de dood en
zoekt naar een manier om eeuwigheidswaarde te krijgen. De rede lijkt haar dit te geven,
want met ons verstand kunnen we ogenschijnlijk de tijd beheersen. Door na te denken
over het verleden en vooruit te denken in de toekomst, lijkt het alsof we oppermachtig
zijn over leven en dood. Door toekomstscenario’s te analyseren en hierop in te spelen,
willen we ons kwetsbare ego redden van de tanden van de tijd. In ons denken zijn we
bovendien alleenheerser. Ook al voelen we ons afgewezen, verlaten of minderwaardig;
via ons denken kunnen we alternatieve ‘werkelijkheden’ creëren: luchtspiegelingen –
ijskoud! – waarin we als held, geliefde of koning bestaan, geliefd en bewonderd door
anderen. In ons denken lijkt de dood ons niet te kunnen treffen. Maar juist de
overmatige rede, denkt de gevoels- of belevingswereld, die organisch en heel is, dood. In
het ijspaleis dat de Sneeuwkoningin voor de vooronderstelde almacht van haar ego
opricht heerst de dood. De wanden van ijs ademen kou en op de spiegelgladde vloeren
van de rede breekt eenieder de benen. Het is er bovendien doodstil, want alle leven is er
bevroren. Alleen de ijzige poolwind maakt geluid, als zij door de spiegelende gangen van
het ijspaleis waait.
Angels in America

Ook in het hypermaterialistische Amerika van de jaren ’80 waaide een poolwind.
In de miniserie ‘Angels in America’, over de begindagen van de aidsepidemie, speelt
Harper – een depressieve huisvrouw, wiens man Joe een in-de-kast homo is. Harper is
verslaafd aan pillen. Valium, Lexapro, Lorazepam, Oxazepam, Diazepam. Net als Kai
heeft Harper een splinter in haar hart. Niet de depressie is de splinter, maar de pillen,
die haar bewustzijn in een ijskoude splinter samentrekken. Door pillen te slikken voelt
Harper geen angst of eenzaamheid meer. Ze voelt helemaal niets meer. In de serie zien
we dit prachtig verbeeld. Telkens als Harper pillen slikt, slipt ze weg in een
hallucinerende roes en denkt ze dat ze door de ijskast heen het poolgebied binnenstapt.
Psychofarmaca zijn de splinters of ijskristallen van deze tijd. Ze worden voorgeschreven
door ijskoningen: psychiaters en klinische psychologen die de mens verstandelijk
reduceren tot een object dat ijskoud en glashard gediagnosticeerd kan worden. De bijbel
van de ijskoning is de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders).
Hierin wordt zelfs niet meer gesproken van ‘psychische’ aandoeningen, maar van
‘mentale’! De belevingswereld van de ijskoning is gereduceerd tot een spiegelglad
mentaal vlak. De kille, analytische blik van het verstand reduceert het organisch levende
tot splinters, alles dood redenerend. Mentale bespiegelingen lijken mooi, maar zijn
glashard. In de wereld van de ijskoning is er geen plaats voor liefde of empathie of een
ander gevoel. Want gevoel ontdooit. Gevoel gaat uit van verbinding. Of ik me nu droevig
of blij voel, in beide gevallen geef ik een kleuring aan de binding die ik met mezelf en de
wereld voel. Met mensen voor wie ik iets voel ben ik verbonden. Ook als het een binding
is in haat. Maar mensen van wie ik alleen iets denk, zijn als rondzwevende splinters in
een leeg universum.
Psychofarmaca hebben de neiging een zelfde effect te hebben op mensen. Ze
onderdrukken het gevoel, waardoor het leven zich uit de belevingswereld terugtrekt –
een Arctisch gebied achterlatend.
Spitsbergen, de verblijfplaats van de Sneeuwkoningin en de gevangenis van Kai / Kaïn, is
zeker mooi! Witte gletsjers rollen hun tongen van ijs uit in het koude, donkere water,
waarin glazig blauwe ijsbergen drijven. Maar dit is niet de natuurlijke habitat van de
mens. In de vrieskou van het verstand kristalliseren gevoelens uit tot harde splinters,
die zich vastzetten in het hart. Alleen de zoute, lauwe tranen van Gerda kunnen het hart
ontdooien.
De muur

Ook in ‘Angels of America’ speelt een ijskoningin de hoofdrol. In de rol van een
oerstrenge, ijzige mormoonse vrouw speelt Meryl Streep de moeder van Joe. Pas als de
ijskoningin in de spiegel van Harper met haar eigen kou geconfronteerd wordt, kan zij
haar gevoel weer toelaten en ontdooit zij.
In de kern is de ijskoningin een gevoelsmens. Gevoel wordt vaak gesymboliseerd door
water dat, net als gevoelens en emoties, vervloeiend is. Gevoelens kunnen ons
overspoelen, waardoor we bang zijn erin te verdwijnen. In de kern is de ijskoningin dan
ook bang zichzelf te verliezen in de redeloosheid van haar gevoel. Om het overspoelende
gevoel te lijf te gaan, richt zij muren van verstand op.
In een andere TV-serie, ‘Game of Thrones’, is ‘The Wall’ een muur van ijzig steen. Achter
deze muur begint het desolate poolgebied, waar de ‘White Walkers’ – demonen – onder
het ijs hun winterslaap houden. Mannen die hun leven lang celibatair blijven, moeten het
land achter ‘The Wall’ verdedigen, voor het geval deze ijzige demonen uit hun slaap
worden gewekt. Dan breekt de hel uit.
De ijskoningin probeert haar eigen demonen te temmen door ze met een muur van
analytisch ijs te omringen. Ingekapseld in een denkbeeld, probeert zij het gevoel te
neutraliseren. Ooit zag ze rood van woede, groen van haat en zwart van droefenis, maar
ze kon deze innerlijke demonen niet langer verdragen en heeft ze vastgezet achter een
muur van ijskoude rationalisaties en kil, berekenend gedrag. Met pillen heeft ze haar
gevoelswereld in een winterslaap ondergedompeld. Maar ze moet continu de wacht
houden bij de muur. Het verstand moet dag en nacht blijven werken en machinaal moet
zij zich houden aan het pillenprotocol. Als ze gaat voelen dreigt haar ijswereld te
smelten en worden de demonen uit hun winterslaap gewekt.
Het hart als gouden kompas
In de trilogie ‘His dark materials’ van Philip Pullman speelt eveneens een ijskoningin de
hoofdrol: Mevrouw Coulter, leider van de ‘lokkers’ of kinderrovers (merk de gelijkenis
op met het sprookje van de Sneeuwkoningin!). De kinderen worden naar de Noordpool
ontvoerd, waar volwassenen experimenten op de kinderen uitvoeren.
In sprookjes en verhalen rondom de ijskoningin valt telkens hetzelfde motief op:
kinderen die in de greep zijn van deze vrouw van ijs. Symbolisch gaat het hier om het
gevoelsleven (vrouwelijk) dat in de kindertijd bevroren is geraakt.
Bevriezing van het gevoel is een manier van de psyche om een (te) pijnlijk gevoel
tijdelijk in te kapselen in een laagje ijs. Het ijs is het verstand: een mentaal omhulsel dat
ervoor zorgt dat we de pijn niet hoeven te beleven. In plaats hiervan hebben we deze
‘weg geredeneerd’ of zelfs gedissocieerd, waardoor het oorspronkelijke gevoel van het
egobewustzijn is afgesneden, waardoor het gevoel zelf niet meer voelbaar is. In beide
gevallen – rationalisatie en dissociatie van het gevoel – komt de mens in een mentale
wereld van abstracties terecht. Het is er inderdaad ijzig koud, want zonder beleving van
gevoel is er geen warmte of ervaren binding met de eigen kern meer. Dit is het innerlijk
kind dat als het ware is afgesneden (ontvoerd) en dat verwond op de Noordpool ligt.
In ‘His dark materials’ trekt Lyra naar het hoge noorden om een van haar ontvoerde
vrienden te redden. (Vergelijk Gerda die op zoek gaat naar Kai.) Om de weg te vinden
maakt ze gebruik van een zogenoemde ‘alethiometer’ of een ‘waarheidsmeter’ – een
gouden kompas, voorzien van symbolen. Alleen door op de waarheid van haar hart af te
gaan, kan zij de weg naar het verwonde, innerlijke kind vinden. De waarheidsmeter
reageert namelijk alleen op de waarheid en wijst dan een symbool aan, dat een
aanwijzing vormt op haar weg. Lyra kan op haar hart vertrouwen, want zij heeft nog
geen splinters in haar hart, waardoor ze zich door haar gevoel kan laten leiden.
Anders dan verstandelijke redenaties, die het product zijn van verstandelijke
zelfreflectie, is het gevoel verbonden met het geheel. Het verstand heeft betrekking op
het ik, de gevoelswereld delen we met de natuur, waarin een kosmische intelligentie
alles in banen leidt. Door dus op de waarheid van het hart – het zuivere gevoel – te
vertrouwen, kunnen we de weg naar heelwording gaan.
Het hart is dus onze waarheidsmeter, niet het verstand van de ijskoningin! Als deel van
een groter, energetisch collectief – Jung sprak van een collectief of kosmisch bewustzijn
– krijgen we voortdurend boodschappen aangereikt die ons helpen heel te worden. Deze
informatie komt in de vorm van symbolen, want de reikwijdte van de belevingswereld
van de ziel is niet in zoiets logisch als taal of een getal te vervatten, de concrete
producten van het verstand. Alleen het hart kan de symbooltaal van de ziel bevatten. Het
hart is ons gouden kompas. Door ons hart te volgen, komen we in contact met de
bevroren gevoelens uit de kindertijd en kunnen we innerlijk ontdooien.
Contact met de kern en het collectief

Wanneer onze kern ontdooit, komen we tevens in een bewust contact met het collectief.
Onze geestelijke kern is als een druppel in de oceaan. Ze is tegelijkertijd een deel van
geest en zij is de geest. We kunnen ons onderdeel van het groter geheel niet verliezen,
het is wie we zijn. Echter, als onze gevoelskern bevroren of gedissocieerd is, dan kunnen
we onze essentie niet voelen en ervaren we niet dat we deel zijn van een groter geheel.
De ijskoningin kan haar kern niet voelen, waardoor ze ook de kern van de ander niet kan
invoelen. Hierdoor is ze tot kille en berekenende acties in staat. In de TV-serie ‘Damages’
speelt Glenn Close de ijskoude advocate Patty Hewes. Het decor waarin de serie zich
afspeelt is onmiskenbaar dat van de ijskoningin. Veel glas, wolkenkrabbers (de
ijskoningin gaat uit het contact door zich boven anderen te verheffen) en een cleane,
technologische ‘look and feel’. Patty Hewes is zelf zo koel, dat ze bijna sereen overkomt.
Maar onder haar zen-uitstraling en dito outfits schuilt een keiharde en berekende
vrouw. Het zal de schrijvers van de serie wel zijn ingegeven door het collectief
bewustzijn, maar ook in deze serie is er iets met het kind. Patty Hewes heeft in haar
jonge jaren geboorte gegeven aan een dood meisje… In plaats van het trauma te
verwerken, is zij daarna aan haar niets en niemand ontziende opmars als topadvocate
begonnen. Een ijzig hart is egoïstisch, omdat zij de warmte van de omgeving en de goed
bedoelende intelligentie van het collectief bewustzijn niet kan ervaren.
Nog niet.
Scherven

Het is de vrieskou tot slot die zich tegen de mens zelf keert. Wanneer ons gevoelsleven
zo bevroren raakt, dat we van de innerlijke kou bijna dood vriezen, komen we tot inkeer.
Het is alsof ons gevoelsleven zo sterk bevriest dat zij in stukken slaat en de scherven in
ons hart snijden. Het hart gaat bloeden en we huilen van de (innerlijke) pijn. De zoute,
warme tranen doen het ijs verder smelten, waardoor het gevoel weer gaat stromen.
Gevoel dat stroomt uit zich in emoties, in tegenstelling tot het verstilde gevoel dat door
ijs is omgeven.
Door het ijs te breken, maakt de ijskoningin weer contact met de omgeving. Het
verwonde, innerlijk kind wordt achter de muur van ijs bevrijd. Door weer contact te
maken met de eigen kern, kunnen we ook weer contact maken met het collectief, waarin
de kernen van anderen besloten liggen. Het is alsof de glaswand die de ijskoningin
tussen haar kern en de wereld geplaatst had in scherven uiteen valt. Het innerlijke en
uiterlijke contact wordt weer vrij. Het gevoelsleven van het kind ontdooit. Hierdoor gaat
het stromen, wat zich in de vorm van emoties uit. Ook het leven zelf gaat weer stromen,
als we onze kern bevrijd hebben van haar ijsschaal, waardoor zij weer energetisch kan
gaan samenwerken met het collectief bewustzijn. Zo komen nieuwe mensen op ons pad
en stromen nieuwe mogelijkheden ons leven in.
Tot slot. Technologie is het mentale communicatiemiddel waarmee de ijskoningin de
afstand tussen haarzelf en de omgeving overbrugt. Het is tekenend dat we steeds meer
contact leggen via technologie: iPhones en iPads, met hun gladde, glazen schermen en
koele materialen, komen steeds vaker tussen ons en de wereld te staan. Het scherm is de
muur. Op internet regeert de ijskoningin. Ik heb aan de Kerstman een iPad gevraagd.
Maar ik heb me bedacht. Ik hoop dat de goede man op zijn rit vanuit de Noordpool (!)
mijn iPad verliest. En dat deze stukslaat tegen de ijzige poolkap, het glazen scherm van
de al te cleane Apple in scherven brekend.
Over de auteur
Sander Videler (1976) is Jungiaans analytisch therapeut, auteur en spreker op het gebied van
spiritualiteit, gnosis en dieptepsychologie. Van zijn hand verschenen o.a. de boeken ‘Leef!’, ‘De
weg naar je ware Zelf’ en ‘Het wezen van de mens’.
Meer informatie: www.degoudgeleweg.nl of www.sandervideler.nl

Source: http://www.degoudgeleweg.nl/wp-content/uploads/2011/10/De-ijskoningin-en-het-kind.pdf