Microsoft word - pieyre2

RAI LA MÒRT
Col·lecció PRÒSA OCCITANA

Joan-Frederic BRUN, Luònh
Joan-Frederioc BRUN, Las que dançavan dins la lutz
Joan-Ives CASANOVA, L’Òrle dei matins, l’Ambre.
Joan-Ives CASANOVA, Lo Remembre dins lo jardin.
Joan-Ives CASANOVA, Lux Veneris.
Joan-Ives CASANOVA, Lo libre escafat
Joan Claudi FORÊT, Lo Libre dels grands nombres (Prèmi Antigone 2000).
Joan Claudi FORÊT, Sang e saba.
Danièla JULIEN, Viatge d’ivèrn (Prèmi Jaufré Rudel 1999).
Robert LAFONT, Contes libertins e faulas amorosas.
Robert LAFONT, L’Eròi talhat.
Joan-Maria PIEYRE, Rai la mòrt.
Max ROQUETA, La Cèrca de Pendariès.
Max ROQUETA, Tota la sabla de la mar.
Max ROQUETA, Lo libre de Sara.
Max ROQUETA, Lo Corbatàs roge
Max ROQUETA, Mièja-Gauta
Alem SURRE-GARCIA, Lo Libre del doble despartible (Prèmi Antigone 1998).
Col·lecció CAP AL SUD
Philippe GARDY – Etienne HAMMEL, L’occitan en Languedoc-Rousillon, 1991.
Etienne HAMMEL, Aide mémoire, Langues et cultures régionales et Région Languedoc-
Roussillon, 1985-1996.
Henri JEANJEAN, De l’utopie au pragmatisme ? (Le mouvement occitan 1976-1990)
F. Peter KIRSCH, Georg KREMNITZ, Brigitte SCHLIEBEN-LANGE,
Petite hitsoire sociale de la langue occitane.
Pierre PASQUINI, Des immigrés au croisement des langues, Entre dialetto, occitant provençal
et français, Les Italiens de Noves au XXe siècle.
Hervé TERRAL, Antonin Perbosc. Les langues de France à l’école.
René MERLE, Visions de « l’idiome natal » à travers l’enquète impériale sur les patois (1807-
1812)

Robert LAFONT, Temps tres
Robert LAFONT, Petita istòria europèa d’Occitània
Felip GARDY, La dicha de la figuiera (prèmi Joan Bodon 2003) 
Jean-Yves CASANOVA, Frédéric Mistral, l’enfant, la mort, les rêves
Joan-Maria PIEYRE
RAI LA MÒRT
Cobèrta : Joan-Maria Pieyre (fotografia, colleccion particulara).
Publicat amb l’ajuda de la Region Lengadòc-Rosselhon

1997, Llibres del Trabucaire
2, rue Jouy d’Arnaud - 66140 - Canet (Catalunya)
Teni a mercejar Joan-Pèire Tardif per aver recampat aqueles tèxtes escampilhats dins Òc e tanben Joan Feuillet per los aver corregits. Un còp èra i aviá los Gabals, los Arecomics e los Tectosags, barjacaires e barrutlejaires. Ara, i a ieu. Un còp i aviá un lop amb un rainal que volián far una bosiga. Començavan de Trabalhan un pauc e al cap d’un pauc lo rainal ditz : — Chut ! chut ! cresi que me sònan per anar téner un batejat. — E ben, vai lai téner ton batejat. Lo rainal partís e ven al cap d’un pauc. _ E b’alara, siás de retorn. — Oc. — E cossí l’an apelat, aquel batejat ? — Començalhas. — Pòrtas pas de fèsta ? — Nani. — E ben, met-t’al trabalh. Trabalhan un pauc totes dos. Puèi al cap d’un pauc tornar : — A chut! me sònan per un autre batejat. — Començas dejà de me deslanhar amb tos batejats e tas batejadas. S’encara portavas de fèsta. Lo rainal torna partir. Torna venir. — E ben, pòrtas pas res. Cossí l’an apelat, aquel d’aquí ? — Amitadalhas. Tornan — A! fa lo lop, ai ben pro trabalhat ara e tot sol. Caldrà ben pensar a far la sopa. — E òc. Mas chut ! chut ! encara me cal anar téner un autre batejat. — Comprenes ieu ai talent. Aqueste còp se pòrtas pas de fèsta te foti un desborral. — Cossí aquò s’es passat ? — A ! li diguèt lo rainal, lo mond èran paures, l’an apelat Acabalhas. Dàvid las escobilhas
Coma totes los sers passadas las sièis oras e bandat coma un cunh, Dàvid se va abarlacar dins las escobilhas de la mar. Lai va totjorn a la debuta de l’ivèrn, aquí que demòra encara un èr d’estiu, un tròç de solelh acrancat a la branca d’un aubre magrustèl (d’aqueles que butan sus las dunas e que lo vent clina daus la mar), aquí que redòla una botelha de plastic dins las carrièiras. desèrtas, carrièiras per las trèvas, aquí que i a pas pas deguns, part benlèu qualqu’un que s’es enganat entre Seta e Agde. Passadas las sièis, Dàvid barra l’ostal, escampa sa saqueta sus l’espatla, sa VIDA coma çò ditz, e l’uèlh mièg barrat d’aquel qu’a tròp begut e que pensa atal i veire melhor, lo pè pesuc, la vèsta sarrada per se parar del vent e de la nuèch que plega lo país coma una flaçada, trantòla atal dusca a la mar. La bronzor de las èrsas, l’odor que ven de l’asuèlh e Dàvid es urós. Sap que un pauc pus luènh, dins las dunas, darrièr las arroïnas d’un vièlh casal, traparà lo matràs escorgat, la gàbia rovilhada, sens aucèls, totas las escobilhas que lo mond d’estiu e la mar escampèron. La luna bolega doçament sus la mar coma una nau. Dàvid, a palpas, cèrca lo recaptador ont se podrà dormir sens que deguns Lo matin, quand lo gabian crida en virant en dessús de las escobilhas de Marselhan, Dàvid sortís de sa bauca, aluserpit, escarrabilhat. Fresc. La platja es desèrta e Dàvid es grand dins lo solelh. Dàvid, sa vida sus l’esquina, es grand coma un rei. Lo rei de las escobilhas.
Primalba
Sul ser, lo chòt, dins las brancas dels aubres, dins una rasa, dins l’èr, dins lo cèl. Sul ser tanben, lo can que de tant virar nosèt la còrda que l’estacava. Sul ser, en fin del mes d’octòbre, amassèri de boès per faire de fuòc; faguèri la bugada. L’ostal èra pròpre, polit, las fenèstras alandadas sus la ribièira. De d’aicí la ribièira se vei plan. De còps que i a se revira coma un peis jol solelh, lusís, puèi fugís jols aubres basses, sarrats, espesses, comols lo ser de la bronzor dels aucèls. Aquel ser, coma los autres, volguèt veire la television. Lo rebalèri sul canapè de cuèr. Puèi de lassitge, dejà, volguèt se tornar dormir. Lo can rebalava sa cadena. La nuèch veniá a pesadas caudas. Tot anava d’aquò Lo vòl de la tartana
A la farmacia, plaça Tobie-Robatel, me soi pesat. Per un mètre 83, pesi 86,85. Lo pes ideal per un òme robust es de 85,4.; normal 77,2; menut 72,7. Teni l’ora tanben 15 :18, lo jorn, 21 :10/95. Las calorias per jorn 2305 2084 1962. Abenat, ablaigat, adelit, aganit, agrepit, agropit, atrantolit, asimat. Ai decidit de suprimir la letra A. Per la letra B, ai viradas las batanas dins una barta, lo morre dins la baldra. De buòlhas coma de belugas se son levadas tre qu’aja blacat. C coma capluc, cabuç dins lo gorg de la mòrt, caimar lo còs que carregi dins la carral sus la carruga, lo còs cimosat de pelhas duscas a la ribièira. Dapasset, me levèri lo defèci. Eri desenat. Un esparnal, enramolhat dins las raras fasiá paur als gòrps. Demorava pas qu’un estralh sul carral. Aviái quitat de falordejar. Un fau se quilhava, pròche. Un peis friutava dins la ribièira. Unes fumarlasses començavan de sailar lo campèstre. Anuèch se podiá gasar. De glatilhons, un pauc garrèl del tròp caminar, me lisavi entre los grifols, las gremas los uèlhs comols. Aquí caliá qu’escampèssi lo mòrt. Una mòrt acampada, pesada per totes los medecins de Lion, d’Americas e d’endacòm mai. Una mòrt volontada. Darrièira Un lençòl l’acaptava. Rebalavi lo còs tras las levadas. Lo madaisson me doliá. M’agantèri de temps. Aviá lo morre mascarat dejà de mòrt. Blanc coma d’ivòri, diguèt son paire. Mençonavi atal los remembres. Mas èra tròp tard. Rebalavi lo còs, dins los molencs. Pas cap de mormolhs, pas res. La tèrra èra mosta. I aviá pas cap de nhafral. Ara podiá pas nòser a deguns. Coma un nene me Aquel pempèl ont aviá pescolhejat dempuèi dètz ans, las potingas dels medecins Coneissiá, la mòrt, alestida coma un recapte pels medecins. Encara un randal, un Lo soslèu. Una tartana virava dins un cèl cendrós entre lo cloquièr de Sant Maurici e aquel de Priay. La tuba sus la ribièira. Una ribièira de mai en mai espessa, pesuga. E la dolor de dos òmes joves. L’un que rebala l’autre dins la baldra. Deguns per agachar aquel malèstre. Deguns, part la tartana. Fa nuèch. L’un buta l’autre dins lo gorg vuèg. Pr’aquò, dins la tuba, vira totjorn la tartana. Lo barrutlaire
Al bòrd de Dorbia, pròche de Nant, beviá de vin a galet. Lo solelh li tustava sul morre, sul pitre. Lo cap clinat en rè, aviá pas qu’una idèia. Caminar, caminar de longa, tot lo long de la ribièira dins los camins que se bidorsan jos las brancas dels aubres basses, de glatilhons, caminar dins las èrbas nautas, luènh de la rota e dels gendarmas. S’asagar li fasiá pas res, e mai que la ribièira s’asondèsse, tot en rebalant la baldra de Cevenas. Atal, sens se trachar de res quitèt las seradas encaloradas que lo solelh rabastina las estolhas, que lo bestial tira un palm de lenga per beure tot son sadol. Quitèt las ombras bonas a l’abroa dels randals. Se trauquèt un caminòl dins las castanhals. Trèvas, Comeiras, Dorbia, e mai anèt dusca Andusa, pròche èra lo grand flume de Ròse. Lo flume que dobrís lo passatge daus lo Nòrd. Quitèt las ombras bonas dels rius que lo mond còpan de falguièira dins las castanhals, magencan los fraisses per far fuèlhas, e fan longas prangièiras e prenon lo fresc al clar de luna, dusca a nòu oras del ser, sul balet. Sens se trachar de res, l’estiu èra acabat, la ribièira aviá cambiat. Las raspas que l’aiga tira lo plaser de s’amorrar de longa, los mormolhs agradius que parlan, que cantan, que gemegan, que bufan, cascalhs foligauds s’èran atudats. Sens se trachar de res los camins de la ribèira èran fangoses. Teniam l’Auron, la Davalada. Las tubas, los imatges trebols, los aubres freules, aganits, las rasas vuèjas del siscle dels aucèls, tot èra vengut desèrt, sauvatge e, los pès pesucs de la baldra dels camins, cansat, las mans coma de cròcs s’arrancavan a las raices. L’Albarina desbordèt. Sant Rambèrt e sas usinas dins la nuèch, fasián telas a L’Albarina, a Castèl Galhard, s’escampèt dins la ribièira. La ribièira venguèt flume ja abans de se mesclar a Ròse. Carrejava de tèrra, de còps que i a d’aubres mòrts. L’aiga èra negra. Se perdèt dins los camins. Un calelh, luènh dins la nuèch, li faguèt signe. Copèt pels camps abandonats, crosèt las carrals, sautèt las pachòcas e los besals, e tot en un còp la ribièira, après los grifols, las jonquinas, las botigas, lisèt. A l’abroa de la ribièira, trapèt l’ostal. Los pès gofits. A la calor dels libres se desvestiguèt. La calor èra bona. Lo lum atanben. Quitèt sas cauças. Los dets lisavan sus son jean. Pel sòl, sas cauças dobèrtas sul tapís de lana. S’estirar sus un lièch. Nus. Lo còs pesuc. Escalat. La lassièira s’espaça. Lo bufe ven pus larg. Aviá legits totes los libres de l’ostal que se pausèt. Ausissiá la ribièira pròcha que rondinava. Fasiá nuèch. Era espandit de longa. Lo ponh sarrat contra la cuèissa. La borra espessa. Lo sèxe espés coma l’ostal. Una man se pausa coma d’autras se pausèron sus son ventre caud coma lo d’un aucèl, jos la pluma. Esparracat e liure. Luènh, la ribièira revoluma sas aigas marridas, entre los galhamasses. El se caufa dins los tapís, los mòbles cirats que las lampas se miran dedins. E defòra fa freg. Los aubres gingolan dins la nuèch. L’òme barrutlaire s’es pausat per un briu a l’abroa del flume. Deman tornarà cargar sas cauças, sos vestits, se n’anarà enlai. Seguirà la ribièira dusca al flume ont los òmes son calossuts e grands viatjaires, usclats pel rebat de l’aiga. La montada de la Granda Còsta
Sabiá qu’èra fèsta sus la plaça. Alara carguèt sos vestits coma se carga un viatge de lenha. Carguèt sas cauças amb lassièira, asemat coma un paure vièlh tot atrantolit. Sas cambas li dolián. Carguèt sus son esquina sa vèsta pus pesuga qu’aquel viatge de boès que faguèt amb son paire luènh aval, al masatge, dins las combas de Rogièira. Se clinèt per estacar sas grollas. Se levèt amb languina, sosquèt, èra prèste e desglende. La Còsta, ara, li fasiá pas crenta. Montèt. Las botigas d’un còp èra èran barradas, las colors passidas de las ensenhas e las D’ont mai montava d’ont mai la susor pivinava long de sas gautas, sul front, sul D’òmes e de femnas èran apugats a las parets malautas del temps que passa, rabinadas per los vents. D’enfants jogavan a la bala. Unas cridas que de còps que i a montavan dusca a las fenèstras ont lo roge d’una flor liuçava. La montada de la Granda Còsta se l’arrapariá. O aviá decidit atal. Teniam un polit temps d’auton. Roge. Una femna tota espelhada butèt una pòrta que tustèt. Un dròlle li escopiguèt pel morre. Montava. Un briu, benlèu, pas gaire li venguèt l’idèa de s’arrestar per bufar un pauc. Alenava. Mas èra tròp cansat per s’arrestar. Caliá contunhar. De vam. Al mens s’arrestar pas. Montèt. Al cap d’una grasa se revirèt per agachar la vila que s’espandissiá, las teuladas a sos pès e pus luènh las glèisas e sos cloquièrs e tota aquela molonada d’ostals a l’entorn, tot aquò mesclat dins un lum trebol de las colors passidas del primièr auton, coma los rebats d’una ribièira. Pus luènh encara la plana e encara mai las montanhas, la nèu, dejà. Encara qualquas grasas e a Laurenç lo cap li rodèt. Sus la plaça la fèsta virava sus sos cavals de fusta amb totes sos lums e sas musicas. La nuèch veniá. Deguns li teniá pas la man, alara tombèt. De polsa. Lo mond se dobriguèt. La nuèch siaguèt encara pus plonda. Coma un potz sens fin. La musica de Mano Negra
Carregi de boès per la nuèch. Al mes de mai d’aquela annada desauvirada la nèu acaptèt tot lo país de Dombas. Aimi las causas pas possiblas. Aquò fa paur a tot lo mond. Lo mond que m’aiman e que comprenon pas totjorn tot. Mas l’amor es avugle coma ditz mon amic Boris Vian. Nevèt aquela annada e l’ostal de Vileta me rassegurèt, amb son fuòc dins la chiminèa, sas cançons de Stefan Eicher e la musica de Mano Negra. Mas tot aquò, de còps que i a, es dificil de contar. Cossí contar las cauças dobèrtas espandidas pel sòl de Freddy e de Laurenç, dins un ostal perdut de montanha, sus un penjal a l’abroa d’un bòsc, dins un plec plond de Chartreuse, amb de daus pertot las colors de l’auton que Fabien vesiá solament pas. Fabien un amic de rencontre que m’aviá menat dins la musica bauja de Mano Negra, lo ventre confle de malèstre. Enveja d’escriure, enveja de ràbia, de dos ans sens escritura ni mai cap de libre per legir, totes començats e cap pas jamai acabat, una musica que m’encapluga e lo vin de Bugey que buta. Enveja de baujum d’un dròlle encontrat dins la nuèch, mitan los camions de Gerland que quitan pas de virar, un dròlle del pial long, un dròlle que sembla vengut de la mar e que me seguís sus una rota destrecha que soi sol a conéisser, los aubres quer plegan comols de fuèlhas, aquò fa una bona setmana, e ieu lo cap pesuc d’aver tròp begut. La rota coma la coneissi, d’abòrd que monta tre sortir de Montluel, darrièr la glèisa, puèi que s’estira de Pizay dusca a Chalamont. Una rota que coneissi de còr. E lo dròlle de las plumas, i a un molon de plumas dins sa veitura, me ditz que se travestís, que fa d’espectacles, aicí alai endacòm mai, que coneis de mond que se’n parla dins los jornals. Ieu disi pas res. Coneissi pas deguns e dempuèi un briu parli pas gaire, m’engarça d’escotar. A lo còs rasat. Un moment, un brigat, un bocinon de bonur. Es atal que vivi dempuèi dos ans lèu, d’aqueles bocins lèu esvanits. Coneissi lo país. Me sentissi d’abeluc. Pòt gausir e ieu demorar. Aquò m’engarça pas de tròp. Ai l’ostal que m’espèra. Carregi de boès per me rassegurar. Aviái decidit de faire viure mon còs tot sol, sens idèias. E tot anèt d’aquò melhor. Cossí escriure d’aver tròp begut, cossí contar ma darrièira istòria, parlar de Gineta de Meximieux que passava totas sas nuèches sus un canapè, entre que ieu m’abarlacavi dins son lièch coma una sauma. Lo fuòc bolega doçament dins la chiminèia e aquò me rassegura de saupre que la ribièira d’Ain carreja Frederic. Quora me carrejarà ieu, e qual me vendrà amb tant d’amor m’escampar dins l’aiga o sul Causse, sus qual pòdi comptar, puèi. Cossí contar tot aquò, anuèch, que la nèu s’es virada en aiga. D’aiga linda coma disiá la Mameta sus la fotò dins la cort de la bòria un ferrat dins cada man. Quora me desmargarai de mas trèvas. Carregi de boès per alucar lo fuòc e caufar l’ostal. Mas d’ont mai vau d’ont mai me disi que veni caluc. Aquò servís pas a res de carrejar tot aquel boès se que de non per me rassegurar. Tornar trobar la calor de l’ostal qu’ai perdut. Grand gaug qu’aja recaptador dins l’ostal de Vileta. Carregi de boès amor de dire que fau quicòm abans de me morir coma d’autres s’esquinan a anar al teatre, a legir, escriure, petaçar, viatjar, faire quicòm per doblidar la solesa. Soi Lo vin de Bugey me fa virar lo cap. Ignacio, qu’es pus polit dins mos sòmis que de verai, rebala de botelhas de Ricard. A Interpòl que trabalha los alcòls valon pas gaire. La pluèja anuèch esquicha tot mon país de Dombas. Lèu anarai me jaire amor que soi escanat de tres quatre nuèches sens me dormir e de tròp d’amor. « D’aquemka noav acviai enveja de parlar de dos ans de mise de doas a, ans perdiuyts a rebalar dins la vila de Lion, e dins lo cazp d’aquees que sabontot e son emmargat dins iuna vida des soles a et q’aquo lor agrada ». Soi bandat, cossí me legir ara. Lo papagai desemplumat se n’es anat, d’autres son venguts. Ignacio parla de tròp de son mestièr de reviraire a Interpòl. Me cal un òme que m’ajudariá a carrejar lo boès per faire pus caud l’ostal. Mas lo mond son venguts pus solitaris dempuèi que pensi tròp a la mòrt de Frederic. Dempuèi que soi tot sol, fau fugir lo mond de mon tròp de solesa. Carregi de boès tot sol. Aquò me fa pas res anuèch. En tornant a Lion, dejà fasiá nuèch, los bars èran barrats. Pr’aquò a Mollon, i aguèt un lum, un vièlh remembre, e aquò me rassegura. Me soi arrestat lo temps de beure una bièrra. Aviái set coma can perdut. Soi un pauc pus magre que de davant. Ai lo morre rabinat pel vent de la montanha de Bugey que vau me perdre de còps que i a dins los caminòls, dins las rasas, sol. Aquò fa pas res, e mai dusca a la fin. Carregi de boès. Aquò me rassegura. Atal me pòdi permetre tot. E mai de me Ai freg ara
Diguèt : « Del Larzac davalam daus Nant. Fa pas res, se uèi lo mond me trapan pas polit. De tot biais sabi que soi polit. Farai tot per o tornar èsser, coma o soi totjorn estat ». Las gautas curadas, los uèlhs grands e blaus, pus grands e pus blaus, ara, una lassièira al canton de la boca e las mans presonièiras l'una sus l’autra coma los vièlhs. E lo còl per en dessús. Larg. Un ostal pichon, una gara abandonada sus Larzac, de davant de cabussar sus — Jamai ai pas vistas sul Larzac tantas fedas. E de fedas amb caduna sa campana. Aviái totjorn cresegut que las fedas èran pas suls panèus a l’òrle de las rotas : ATTENTION DANGER. TROPÈLS A MOLON. Se revira sul sèti de l’autò. Alena. Alena fòrt. Lo païsatge s’esclaira, e las nivols quitan los sèrres. Davalam sus Nant. Una vilòta fresqueta a l’abroa de Dorbia e de Durzon. De mond, tròp de mond, sus las terrassas, dins los cafès. Ditz — Deman me cromparai una casqueta que lo mond vejan pas mon pial que Los enfants polits se passejan, a mitat nus, usclats; gaujoses, prenon las filhas Nant. Mameta me disiá : me doblidaràs pas aumensas. De l’autre bòrd de la ribièira, lo país de Cevena : lo país del papeta. Un país fargat pel ròc e pel castanhièr. Quicòm mai que lo país de Nant farlabicat pels monges. Lo país de la fanga. El, volguèt lai tornar. Tornar trapar l’otèl de cinc ans en darrièr, la pichòta vièlha e las pèls de sos ragondins espintadas a las parets. Cal pas jamai tornar dos còps al meteis luòc. Tot càmbia. Ceptat los òmes. Ara dormís, espelofit, coneis pas encara son mal. Es gaujós, mas rabala una lassièira. Quina salopariá ! Es pas possible. Es pas possible ! E los que l’aiman se tapan los uèlhs de las mans, los ponhs sarrats, se ploran, e mai lo medecin trantolèt. Es pas possible. Salopariá. Sauma. Saumassa. Vièlha sauma. Putarassa de puta. Cossí fas per t’acrancar a El, Lo, Aquel dels uèlhs polits, de la pèl canda, del cuol polit immortalizat per M. Perdequé, salopassa, fas pas perir los que i se son apreparats tota una vida. — Ai freg, ara. Anam dormir. Nuèch suauda a Nant. Se la mameta sabiá que dormissèm a costat d’ela, ela que pichoneta anava de Nant a Sant Miquèl de Roviac, cinc quilomètres a pè, e que vesiá dins las annadas 1910 se plantar las platanas al bòrd de la rota. Se sabiá que son escòla es venguda ostal de retirada. Tot çò meteis. — Cal pas que te tòque, me ditz El. Benlèu que sap. Coma ieu, fa coma se deguns sabiá pas. Sabèm totes ont anam. « Qui est-ce qui vous a tellement ensorcelés que vous ayez été jusqu’à présent Lo jòc de l'auca, jòc per parpalhòts per que se fagan catolics. Atal unes jòcs que fan la vida e la mòrt se sabèm pas i respóner coma o pensam. Atal la mòrt. Mai se sarra, mai s’aluènchan las religions. Alara perdequé tantas guèrras : per un pauqueton de tèrra, OK ! per un molon de moneda OK tanben ! mas per una plaça al cementèri, pas OK ! Son caplucs, e mai n’ai una flaquièira pel Rotland, Laporte, mòrt a vint e quatre ans per en causa de sa religion, contra los dragons del rei Loïs XIV. Paure mond que creson que lo devenir es dins la tèrra amb la poiridura. I a pas cap de devenir enluòc que dins la mementa de los que nos an coneguts. E quora tot aquel pichòt mond serà endavalat, doblidat, alara podretz dire que sètz mòrts. El, es flac aqueste matin. Pr’aquò se dormiguèt coma una missara. Patís. De se levar. Lo mal de ventre, e ara aquelas tacas que li gastan lo morre. Aquò lo prusís. A L’Esperon, a mai de mila mètres, se sentís pas plan, a paur, en mitan de la A Valarauga s’adormís dins l’autò. Aimi pas quora cauça sas cauças cortas. Sas cambas talament magras. Sap pas cossí s’estirar per èsser plan. Sosca. A Nant, torna trapar lo solaç del grand lièch. Lo silenci. Caldrà un jorn mercejar aqueles monges del sègle seten que faguèron de Nant un òrt, après aver tapats los sanhasses. Vau beure una bièrra pr’aquò, amor de doblidar qu’escrivi la mòrt de mon amic. Nos sèm arrestats a la sòrga de Durzon. Ai de fotòs per o provar. Frederic es Nos sèm arrestats al bòrd del « Bonheur », una ribièira pròcha d’Aigoal, Sèm davalats sus Vigan. La calor escanèt Frederic. Sus una plaça l’estatua del Cavalièr d’Assàs. Al còr de Cevena, los castanhièrs, los sèrres jos la tiba, los causses e Frederic. A Sant Joan, una terrassa, al bòrd de Dorbia. Ai begut tot mon sadol. Me soi bandat. Ai trantolat per las carrièras de Nant, mas totas las pòrtas èran barradas, e mai aquela de la glèisa. Cal pas comptar sus deguns. Inabenable Frederic
Per qualques passes a faire, bordelam dins la prada rabinada de solelh, atal dusca a la ribièira. Pus luènh, dins las tubas, lo matin s’endevinha per a mesura que se lèva lo solelh : lo Mont Luisandre, lo Planòl e sa bòria abandonada que se vei dempuèi l’autorota, lo castèl de Las Allymes e e las primièiras montanhas, sèrres puslèu, de Jurà : Bugey. En delà, los Alps, de còps que i a lo Mont Blanc, es signe de missant temps. De l’autre band, la Domba amb sos lacs, sos bòscs, atal lo grand bòsc de Seillon, e totes aqueles masatges que se dison Los Matieus, Lo Lent, En çò de Marion, Lo Potièr, La Jonquièira, Montjayon e son castèl de bricas. Totes aqueles caminòls que se bidorsan entre los ostals perduts. Cal butar dusca a la ribièira e sus la platja, après s’èsser lisat jols aubres basses, de glatilhon dins las vorginas, las ortigas pus nautas qu’un enfant de dètz ans, que te balajan las cambas, mon can Haro tira davant, e tot en un còp la grava, las pèiras redondas e lo mormolh de la ribièira. Las pibolas freulas que bolegan doçament sas fuèlhas contra un cèl sens nivols. Lo primièr cèl de l’estiu. D’aquí se vei La Còsta, l’ostal que demoram, entre lo telh e lo cerièr : Los Lo bruch. Aquela bronzor que m’engarça dempuèi que me disi que soi per morir. Coma tot lo mond, ieu disi, e grand gaug. Non pas cèrtas, non pas coma tot lo mond puèi que sabi, a quicòm pròche, lo temps que me demòra. Lo temps de viure. Atal coneissi lo moment de morir. Coma los vièlhs de mai de quatre vint nòu ans. En çò nòstre, lo mond se morisson vièlhs : Bellàs Josèp, 82 ans, 1947. Bellàs Noelia, 82 ans, 1982. Pieyre Silvan, 80 ans, 1980 e fotral. Lo papeta legís lo jornal, lo Midi Libre, la pagina dels mòrts. De mond que coneis. De mond de son temps e mai. Farai ieu çò meteis. Quora se càmbia l’atge dels mòrts, alara. Los autres, los autres de mòrts, los rèiregrands, de Comèiras dins las Cevenas, los ai cercats de daus pertot : a Trèvas, a Dorbia, a Dorbias, a Sant Joan. Pas deguns dins los cementèris, pas deguns de viu dins ma mementa. Aquò me rassegura. I a pas cap de mòrt en çò nòstre. Morirai pas atal, a quaranta annadas lèu, aquò es pas possible, lo pus polit temps de vida escanat alara que l’òme es espés e golut, l’esquina larga, borrut, e l’uèlh aluserpit. Morirai luènh d’aquela bronzor de vila que me ditz de morir, coma tot aquò se ditz dins los jornals, a la ràdio, a la television, coma los medecins de propaganda o dison tanben, coma se ditz dins los ministèris, coma se ditz de daus pertot, coma los cats de mèrda ne fan foira. Morirai luènh d”aquel espectacle, lo pus grands que lo sègle aja inventat per butar lo mond a crebar totes sols. Morirai sens potingas ni pas res. Morirai coma tot lo mond, a l’ora del grand relòtge que marca pas que las oras lindas. D’ora. E plan coma cal. Entre la ribièira de Saône, que se crei fluvi de còps que i a, daus Neuville que s’estira atal un lusèrp sus una pèira al solelh, o a Trevoux que pren son aiset, urosa coma dins un tablèu de Renoir, amb sas terrassas, sos restaurants e sos peisses, son mond venguts de pròche, Lion, la vilassa, per escapar als fumses, a la bronzor, que cansa tanlèu que crosas la carrièira Mariéton, la plaça Bellecour, la carrièira tornarmai de la Republica o aquela de Victor Hugo, aquí que demòra un sant fum de pòble malaisit, que se ditz lo pus polit pòble de Lion, entre Saône e la ribièira d’Ain, lo país suaud dels lacs. Lo país benaürós. Los conilhs, las lèbres que sautan las rasas. Un autre país desconegut, comol de masatges e de païsatges, los panèus sus la rota que dison « Grand Étang de Bineux », ostal « La Lechère », lo mas de Dàvid, « Étang Chapelier », « Étang de Chassagne », Crans e sa glèisa, los rius de Toison, de Veyle, e los autres que n'ai oblidat lo nom pr'aquò imatjat. Los autres, totes los autres sens noms dins un virador, una comba escura. Luènh, après aver virat tant e mai ai trapat Los Matieus : l'ostal secret, fàcia als grands espacis dels cèls e de las montanhas ennivoladas. Pr’aquò. Aimi pas dire : « pr’aquò ». E pr’aquò Frederic gemega, se plega dins son lièch. De còps que i a se lèva de nuèch, foira. Los recaptes que l’engarçan, lo caminar que lo cansa, l’agach dels autres que crei saupre lo temps que li demòra, coma dins un miralh, un agach sens vergonha e sens falsièira, un agach òrb qu’espèra. Una espèra sens espèr. Aquò’s pas una espèra de caçaire coma n’ai aicí dins la Domba. Tot a l’entorn de ieu, viu una vida de relòtge. Comptam las oras. Tot es comptat. Aimi lo païsatge, qu’anuèch agachi. Cossí deman tornarai trapar lo lum, qu’en bas sus la rota que va de Mollon a Priay, esclaira lo Grand Ostal, autres còps Ostal pels cavals lasses e passejaires aganits, venguts de Lion o de París. Cossí deman serà lo ventolin que lisa sus mas cambas nusas lo pial fòl. Folet, coma la poncha de las pibolas. Cossí serà la ribièira Ain que me soi facha meuna, cossí seràn los morres, al pichon matin, de totes aqueles viatjaires del sègle darrièr, aqueles barrutlaires jos las platanas per se cabir del solelh, e mai que mai cossí serà la cara de Frederic, una cara que nos sèm fargada ensemble. Uroses. Passi mon temps a agachar virar las agulhas del relòtge. Dins la vida vidanta que m’enròda, sentissi pesar pesuc lo pes de la mòrt que desparga lo païsatge qu’aimi. Benlèu que lo fa autre, un autre que coneissi pas encara, pus espés, inabenable, coma la cara de Frederic. Cossí aimar la vida. Mai. Saique. Me soi sarrat. Son còs es freg. Ai traspassada la crenta d’un còs flac, magre coma un rastèl, coma lo Crist que vegèri penjat dins la glèisa de Vileta. Grand gaug que Frederic siá pas un Crist. A pas léser de creire. Ai léser de creire. Ai léser, ieu pr’aquò de creire al còs aganit de Frederic. Un còs pichon, agrolit, un còs d’òsses traces e de lassièira pesuga, escanat per tròp d’amor, coma d’autres s’escanèron de trabalh dins las travèrsas de Cevenas e suls penjals de Sant Roma, o de Cerdon. Coma dins una vièlha cançon de Mans de Brèish. Lo can Haro, un can d’aucèls coma lo sòna Gaston Fèbus, s’es ajaçat sus son La nuèch es plena d’estèlas, plena del silenci dels aucèls adormits, plena del mormolh de la ribièira, d’una vèspa o d’una mosca presonièira del lum de la lampesa, presonièira dins son viradís que s’atudarà pas qu’amb lo jorn. Me dison que mon temps es comptat. Coma los vièlhs, aimariái me dormir pas de tròp. M’agradariá de demorar d’oradas defòra en dessús de la ribièira, un veire de bièrra dins la man e lo vent pel morre. Coma un tapàs. Bandat. Cada jorn lo papeta esperava lo factor, e mai que lo factor, lo jornal. Son jornal. Lo jornal. Lo jornal de cada jorn la vida. Sus la banquina, l’estiu, quand fasiá solelh, daus las dètz oras del matin, èra aquí, setat, cravatat de nòu, una cravata que ieu cresiái que l’escanava qu’èra solament una cravata de mestièr. Maquinhon tirat per un fotograf de Montpelhièr plaça de l’Uòu, dins las annadas trenta, la maissa nauta, la mostacha inabenabla, las espatlas largas. Lo vestit negre, solemne. Grèu e grand. Lo mestier que s’apren pas dins las escòlas. Un mestièr qu’es teune quora dejà siás trace, e que te demòra, que te bastís, que t’ascla lo morre a contra vents, que te farga raubaire, jogaire, sens fe, sens lei, sens pas res que l’argent, lo plaser de vendre una cavala òrba, un buòu malaut. E dins la pòcha, la granda pòcha dels maquinhons, lo grand, l’espés pòrtafuèlh, per las grandas bilhetas de las annadas trenta. L’ivèrn, lo coide pugat sus la taula, un coide cansat que lisava davant la television alucada de las annadas seissanta. E totjorn aquel jornal de cada jorn, la pagina dels mòrts. Quilhava lo cap. La mameta l’esquina revirada fasiá lo recapte. Que plòga, que nevèsse, que faguèsse solelh, totjorn lo papeta legissiá la pagina dels mòrts del Midi Libre. Ieu ara, fau çò meteis. Legissi la pagina dels mòrts. Mai que mai son temps de vida. E d’ont mai anam d’ont mai los mòrts se fan joves. Las veituras s’espotisson contra las platanas entre Vileta e Mollon, d’autres, quora sortisson a quatre o cinc oras del matin del Plan, un ostal de nuèch pròche de Sant Africa, d’autres encara mai se son perduts dins los Alps o contra un putal de ròc se son alastrats. D’autres, per aver fach l’amor tròp coma cal. Lo solelh li crama lo morre. Es usclat, nus sus sa terrassa, lo còl tibat daus la ribièira, la plana d’Ain, los sèrres de Bugey e pus luènh encara, trebol, lo Mont Blanc que ditz pas que de missantas causas. Se revira de daus ieu, las mans tras l’esquina. Espèra una responsa. Sabi pas respóner. Ai paur. De còps que i a sabi pas cossí cal viure la vida de cada jorn sens me pausar de questions, sens qu’aquelas questions me fagan malaut. Uèi la vida es polida, e mai que ròde, a l’entorn de l’ostal, la mòrt que fa partida Soi a beure de bièrra tant que pòdi, a endavalar de potingas per escanar las cachavièlhas, a legir tant que soi a engolir, la vida de nòstre President de la Republica. Çò qu'entrepacha pas la ribièira d’Ain de s’esvalir dapàs dins la nuèch. Los mòrts son per morir. Soi per morir ieu tanben. Ai lo meteis benastre que los vius. Eles tanben moriràn un jorn. Mas, a l’encontre de ieu, eles sabon pas quora. . los pès nuses sul pavat, ai los pès al fresc, los pès suauds. — As una brava esquina, ditz la mameta en me tustant sus las espatlas. Ai totjorn una brava esquina, pus brava que i a vint ans, amor qu’escapèri a l’estequit que sentís l’embarrat de mon país de Roèrgue. Una maire capluga de tròp d’amor embarrat d’imatges fòls en negre e blanc sus una pellicula de mon oncle Abèl, en supèr 8 o en 8 solament, embarrada ma maire dins una familha de cuols blancs, una tanta beata e saumassa, e una rèiretanta que s’estavanís davant los blaus de Chaghal a Cimiès : — As una brava esquina, ditz la mameta Noelia (aquò me rassegura e me fa cada jorn un pauc mai l’esquina larga), pensaràs a n’autres, lo papeta e ieu, quora serem mòrts e enterrats, endavalats, dins lo cementèri de Creissèls. Li ai totjorn dich de òc. E òc, ièr tornèri a Nant. Son escòla es venguda ostal de retirada. E los sèrres a l’entorn demòran totjorn vius, tant que serai viu, ieu. Las platanas contunharàn de butar de Nant a Sant Joan, lo long de la rota. Alban, Guiral e Lop alucaràn cada nuèch sos fuòcs, mai que de costuma coma es pas escrich dins los libres. Lo tiratap es una filha nusa. Soi davalat a la cava, non pas per tirar de vin, coma o fasiái amb mon cosin Brunò dins l’escurcina, lo gargolh del vin dins la botelha nos disiá que caliá virar lo robinet. De còps que i a, lo vin rajava sus las mans. E los dos, nos lecàvem los dets. Soi davalat a la cava per causir una botelha. De vin blanc. De vin d’Arbois. De vin d’empraicí. L’etiqueta sus la botelha se despega. Quant de temps demorèt ajaçada aquela botelha, jos tèrra, que tot d’un còp es brandida, saquejada e pausada enfin sus la taula. Crenti que lo vin siá tròp vièlh. Mas aicí los pus vièlhs son de bon gostar. Lo vin raja dins los veires. Raimond e Joan-Lop fan virar lo veire dins lo solelh. Lo vin es trebol. Lo vin es bon. Frederic passeja sas cambas longas e magras dins l’ostal sus la terrassa defòra. Dins la prada. Son can Haro jòga amb el. Frederic rebala sa lassièira. Deguns ditz pas res. Deguns a pas res a dire. Irèna, la sòrre, legís Irvin. Bernadeta, la maire, s’es espandida jol solelh. Uèi, Bernadeta es suauda. Se dormís, dempuèi que sap, amb fòrça potingas. Joan-Lop, Raimond e ieu sèm a beure lo vin de la cava. Aqueste matin a plogut. Lo mal de ventre es tornat. Frederic s’es assietat fàcia los sèrres de Bugey, mitat cabits jos las tubas. Frederic patís. Sas gautas se curan. Ai pas enveja de ne dire mai anuèch. Sabi las nivols esclairadas pel solelh. Tenèm nòu oras del ser del mes de junh. Deman farà bèl sus la Domba. Perdequé nos plega aquela engana. Lo folhum tot a l’entorn, la plana d’Ain e la ribièira dusca a l’asuèlh e un veire de Pommery que soi a acabar (damatge que siá « demi-sec »). Son uroses lo mond que sabon pas lo jorn de sa mòrt. La nòstra es programada. A la ràdio, a la television, dins lo jornal, pel medecin Cotte, de l'Hôtel-Dieu de Lion. De còps que i a la vida es tròp corta, avèm pas léser de no’n trachar. Quora nos sarram de la mòrt a quaranta ans, disèm pas coma los vièlhs de quatre vint dètz ans e mai que son per morir : « Sèm vièlhs, avèm facha nòstra vida e fotral. ». Disèm : « Déjà ». S’acaban, los jorns polits. Venon los jorns pus espesses. Repàpii. Repàpian los joves que sabon que van morir lèu. E pr’aquò jògan lo jòc de la vida. Fan coma s’èran joves, abelugats, aluserpits. S’aiman. Tibam dins los lièches, los lençòls amolonats pel sòl, la coa regda tant e mai, lo cuol polit coma fasiam, coma aviam fach vint ans en darrièr. . soi las d’escriure. En escrivent la mòrt de Frederic escrivi tanben la meuna, aquela dels autres. E ai pas enveja de morir a quaranta ans. Ai pas enveja mai que mai que moriga Frederic, nimai los autres, totes los autres tròp joves. Coma los en 14 que ne faguèron puèi d’estatuas mòrtas. Quina salopariá ! O sabi sèm per morir. Mas pas ara. Aquò’s tròp lèu. Avèm pas léser de nos De còps que i a ausissi las pesadas de Frederic sus la terrassa entre que se dormís en bas la ribièira, coma una sèrp dins la nuèch que tomba, amb totas sas nivols espelhadas e un rai de solelh. Encara un còp de vin. De vin de la cava. La cava d’empraicí. Aicí que ne faguèri La bronzor de la mòrt s’aluèncha. Anuèch nos podrem dormir, suauds. Totes los dos que nos aimam. Solets. Un darrièr aucèl siscla. Lo can Haro sosca estirat sul pavat. Sèm plan. Anam daus los grands jorns. La nuèch aganida nos balha d’oras a viure un pauc Sus la terrassa Bernadeta s’estira coma un lusèrp jol solelh que tusta, Raimond legís de libres d’Istòria, Joan-Lop beu encara un còp, Irèna s’esquina a netejar, Patti e Lidi jògan dins lo banh. Los aucèls quitan un aubre per una autra branca, sens bruch. Pas qu’un bruch tèunhe d’alas fregadas. Anam daus lo bèl temps. Frederic sap que va morir. Ieu i pensi pas tròp ara. Benlèu per en causa del vin, de la bièrra, de la musica que tusta dins mas aurelhas. — Anem, i cal pas pensar mai, ditz la mameta. Pr’aquò que poscam viure atal de Dins la nuèch la ribièira es montada, a acaptadas las platjas. Las grandas platjas Luènh, dins los vilatges de Bublanne, Gevrieux e Priay, s’ausís una bronzor. Coma una musica perduda dins la nuèch e que deguns ausís pas, deguns part n’autres dos. Tretze ans, cridèt la mameta, vèni aquí. E Tretze ans que jogava al fons de la prada dins los lençòls que pindolavan jol marin, s’arrestèt sul pic. Se revirèt. Sul balet, la vièlha esperava e sa crida demorava coma penjada encara a sas pòtas : « Trechan ! ». Un escais que lo secutèt tota sa vida, a trenta ans, ara que comença l'istòria èra totjorn Trechan o Trètchan. L'escaisnom demorava e el tanben que cresiá sa vida acabada a tretze ans. Tretze ans; lo General de Gaulle disiá que los Jòcs Olimpics èran « dobèrts »; dins lo meteis temps Trechan amassava de cagaraulas amb son paire dins las darrièras pradas dejà acaptadas pels ostalasses de la banlèga de Granòble; lo lendeman Trechan rogissiá en abraçant sus las doas gautas la primièira filha de sa vida. Una setmana puèi, Trechan èra convidat per un vesin per se faire tirar de fotòs per un catalòg de mòda. Lo fotograf aviá balhadas qualquas bilhetas a sa familha. Trechan èra estat conegut per un anar, un aise malaisit, lo morre sus la revista rabinat coma pas jamai o èra pas estat. Tirèron darrièr el un grand papièr blanc. A tretze ans, Trechan comencèt d’aver paur. La chifra tretze li donèt son mal de Aqu’èra en 1968, Trechan aviá pas causit son temps nimai son país. A l’abroa de la ribièira Drac Trechan e sos amics jogavan a las pèiras que fan de fuòc quand se tustan l’una contra l’autra. Un ser, sa maire que dejà la nuèch sailava creseguèt que son enfant èra perdut, negat dins las aigas de Drac, la ribièira que se crei flume quand se mescla amb Isèra. Mas l’enfant èra desliure. Primièrs temps amargants d’una vida novèla escanada entre Alps e Vercòrs. Trechan a tretze ans aguèt mal. Aquí comença son istòria. E dempuèi pas cap de potinga li faguèt solaç. Lo general de Gaulle continuava sos Jòcs Olimpics entre que Trechan dins l’escurcina de sa cambra, la nuèch, quitava son lièch per quichar de sos dets lo costat que li doliá. Dins la cambra d’a costat son paire o sa maire se bolegavan dins son lièch, son fraire se dormissiá apasimat. Trechan, dins son tresfons se demandava cossí fasián lo mond per se dormir sens se trachar de res. De son patiràs a el, per exemple. Los lums encara alucats de la vila, luènh, li dobrissián sa solesa encara mai coma una plaga viva. Trechan se tornava jaire, plegat dins sos lençòls, e la dolor se n’anava amb la lassièira. Tres imatges demòran d’aquel temps. La crida del general de Gaulle, lo poton d’una filha sus un trepador e las cagaraulas amassadas dins una prada pròcha d’ostalasses al mes de mai de 1968. D’aquí comença un mal de ventre doçament alestit l’annada de davant, coma un signe, lo passatge obligatòri del temps d’enfant al temps de l’òme; atal dins unas tribús los dròlles de tretze ans se mascaran lo morre amor de dire que son òmes a de bon. D’autres se sagnan coma de pòrcs. * Un fuòc cremèt tot un bòsc, èri pichon, m’èri cabit jos la taula, la granda taula del salon, e mon sol plaser èra de veire lo sèrre plegat jol fuòc. La crenta me fasiá gausir coma quand la mèstra fasiá metre de genolhons los dròlles qu’avián doblidat d’estudiar sas leiçons. Ai totjorn aimat las causas fòrtas, enfant. A tretze ans soi devengut flac, e soi totjorn estat Trechan que la vièlha, la mameta sonava de son balet : Trechan ! que sos amics dins las vòtas sonavan tanben Trechan e mai n’aguèsse trenta sièis. Tot comencèt come o sabètz amb la declaracion del general de Gaulle a Granòble en 68, per la dobertura dels Jòcs Olimpics : « Je déclare. ». E los Jòcs èran dobèrts. Aquí comencèt lo mal de ventre. De davant tot èra aisit e polit, dins l’apartament qu’al mes de mai de 61 mon paire aviá trapat dins la banlèga de Granòble. Granòble èra pas encara conegut coma vila olimpica, i aviá pas que Stendhal que ne parlava dempuèi un sègle. L’apartament que mon paire aviá trapat èra dins lo temps, dins lo campèstre, al pè de Vercòrs, una cadena de pèira blanca que lo matin lo solelh esclairava de roge sagnós. Los Jòcs èran dobèrts, e lo president aviá rason. Dins la vesprada d’un estiu ma maire aviá lavat lo pelsòl, barrat a mièja los contravents e laissat alucat lo pòste de ràdio. D’aquel temps una cançon nos quitava pas. Aquela cançon disiá : « Je sais bien que tu l'adores et qu'elle attire tous les yeux, mais tu es trop jeune La ràdio remolinava aquela cançon de Bambino dins l’escurcina d’una aiguièira fresca, d’aiga sul pavat, parada del solelh del plen mes d’agost pels contravents mièges barrats. Dins aquel aire tebés èri urós. Mon paire, mon fraire e ieu èrem anats crompar la ràdio qu’un còp alucada fasiá de nòstre apartament un reialme meravilhós. D’aquel temps lo ventre me doliá pas. Aviái pas encara Tretze ans, e deguns encara me sonava pas « Trechan ». Pr’aquò, dejà sentissiái que lo mal me secutava. E de tant que m’o èri encapat lo mal venguèt. Aperabans pr’aquò Dalida, una cantaira coneguda, cridava son malèstre dins la ràdio qu’aviam crompada mon paire, mon fraire e ieu. La cançon disiá : « Les yeux baissés, la mine triste et les joues blêmes, seul dans la rue tu n’es que l'ombre de toi-même ». Sabiái pas tròp encara çò qu'aquò voliá dire. Mas compreniái sens comprene. Semblava que mon devenir se fargava aquí, sens dolor, amb paciéncia; apreparavi, m’alestissiái una dolor que jamai me quitariá pas e que sens ela podriái pas viure. Un mal de ventre que me desrevelhava la nuèch, que me fasiá al matin : « Les yeux battus, la mine triste et les joues blêmes ». Dapasset mon temps d'enfança s’acabava; l’adolescéncia començava amb sos rites, sos tabós, son malèstre. Capitavi pas a quitar l’ostal, l’apartament tròp destrech de Granòble. Mon paire aviá crompada una bicicleta, e totes tres, amb mon fraire de caval sus la barra del mitan èrem anats dins una botiga de Granòble per causir aquela ràdio que, dins una bronzor de parasits, totas las ondas mescladas, capitàvem a ausir Bambino, la cançon, per ieu, del temps polit, que pensavi pas solament a mon ventre mas a anar pescolhar dins los rius a l’entorn, o jogar dins los aubres. Los primièrs temps polits de nòstra venguda a Granòble quand ma maire diguèt, sietada a la taula d’un bar de la gara : « Que son nautas totas aquelas montanhas ». Aviam causit de nos embarrar dins las montanhas; los Alps amb la cadena de Bèladòna d'un band, de l'autre Vercòrs, e al nòrd Chartreuse. Lo sud nos èra dobèrt amb la rota Napoleon. Sul panèu se legissiá, e aqu’èra dejà un viatge : Gap-Sisteron. Comprenguèri totjorn Cap Sisteron. Benlèu que tot èra possible. Mas aviái causit Stendhal déjà : « J’ai horreur de l’ennui et de l’humidité ». Lo signe d’un temps
Deguns sap pas que vau morir. Nimai ieu. Messorgas. Me soi totjorn mentit, coma ai mentit als autres, amor de creire pas a ma mòrt, qu’aquò èra pas possible, qu’aqu’èra pels autres dins los jornals, dins los libres, qu’aqu’èra una istòria inventada, una malautiá fargada per d’autras malautiás a molon e que lo tot, l’un dins l’autre, mesclat, saquejat dins d’òmes joves e flacs, aquò te los plegava, lèu fach e recaptat. Ieu èri d’una autra mena. Ieu èri de Cevena, d’un planòl perdut daus Aigoal, dins lo Trevesèl ont los òmes an la pèl dura. Los mòrts, per ieu, èran dins los cementèris dempuèi totjorn, coma se los cementèris èran pas faches pels vius. Me cresiái d’endacòm mai, d’un autre luòc que los òmes son valents, aluserpits e desglendes. Aviái legits tròp de libres païsans, me cresiái inabenable. Enric Molin o m’aviá fach creire, coma ara mos parents. Mas dins ma sang lisava la sèrp que lèu anava m’escanar. Los primièrs signes de mòrt foguèron un raumàs que me copèt las cambas e que jamai s’acabava pas. Puèi un long lassitge, una tos seca, una susor que me preniá sens que me’n trachèsse, e que pivinava lo long de mas gautas, grand gaug, pas encara curadas pel mal. Aquò m’engarça de parlar d’aquò. D’aquela vida que dejà s’acaba. D’autres o faguèron. Mas ieu aquò m’engarça encara mai que los Guibert; los Cristòl Braudin (soi pas segur del nom), Pascal de Duve, Barbedette. Aquò m’engarça pr’amor que me sabi embarrat dins lo mal, que ne vòli parlar, quand sabi pr’aquò que i a encara tantas e maitas causas a dire, a parlar. De Robin Cook per exemple e de son extraordinària aventura dins Roèrgue, e dins la literatura « negra ». Soi embarrat dins l’ostal de mos parents coma un pichòt enfant malaut, al pè de Larzac. I a encara un pauc de brasa dins la chiminèa, lo relòtge vira las oras, sabi pas cossí agantar mon darrièr raconte. Serai benlèu en finala lo darrièr escrivan d’òc, coma o disiá dejà Joan Bodon. Un pè levat, felibre per l’eternitat. Mas puta ! a quaranta ans aquò te fa cagar, mai que mai quand o sabes. Quand i siás de tot biais aprestat. A la mòrt. Bocas e uèlhs dobèrts. Pr’aquò ai encara enveja de viure amb mon Jordan de dançaire. Lo rire e lo dançar dels òmes, i a pas qu’aquò per te tirar de la mòrt. Rai la mòrt
Coma una lampa de nuèch, de jorn lo solelh s’espeta contra la paret d’en fàcia. Un lum pegat, blanc d’avugle sul rosat de l’ostal. Rai d’aquò. Rai de tot. Rai de morir. Amor. Amor que moriga plan e comol d’amor. D’un sol amor. Mon amor. Ma sola consolacion. Ma sola idèia d’aver viscut. Morir urós que l’autre demòre amb lo solelh plen lo morre, que l’avugla coma la paret d’aquel ostal, en fàcia, que regiscla, que l’enaiga, mon fraire, mon amic, mon amaire. Dins una glèisa de Bombas un Sant-Sebastian fa semblant d’èsser plegat de dolor. A lo còs tròp polit per aquò. Se morís pas d’una flècha dins lo braç. E pr’aquò. De còps que i a ne cal pas gaire. Un lum tròp viu e tot s’espeta, mai que mai los que i se son pas apreparats. La mòrt ven pus lèu. Sus una rota coneguda, un virador malaisit, per un mes d’octòbre, amb de tubas de daus pertot, aqueles mocadors que tot en un còp te sailan, t’acaptan, t’avuglan. T’arrèstan. Cal pas morir l’estiu
Virèri las batas un dimenge d’estiu. E deguns se’n trachèt pas. L’ostalàs que demoravi èra vuèg. Los joves d’a costat èran partits, los aviái vistes cargar la veitura a molon, los dròlles, la mangiscla e los capèls per se parar del solelh. Lo cat dins una gàbia. La vièlha d’ennaut, Romanets o Risilhada; sa filha, una filha aluserpida, un pauc camba d’agaça pr’aquò l’èra venguda quèrre per la dimenjada. Lo jovenet d’a costat d’ela, Patric, aviá davaladas las grasas a l’escorsa (ausissi plan lo mond que davalan amor que demòri al primièr estatge), coma fa totjorn, mena de bruch, tot lo mond l’ausís. . sabi tot. Soi sol. Passi mon temps a escotar viure los autres per doblidar una La pòrta tampada l’aviá pas tornada dobrir dempuèi mai d’una ora. Tornariá pas Ennaut, al pus naut de l’ostal qu’a pas que tres estatges, sabi pas lo mond que lai demòran. Sabi pas tot o cal pas creire. E de saupre pas tot çò que se passa en çò meune, aquò m’engarça de còps que i a. Ieu, Amans, Batista, Blasi Codomièr me sòni, coma dins un roman de Joan Bodon, un escrivan de las annadas 60, d’autres còps, conegut de ieu solament e estudiat un còp èra dins las escòlas. Vivi de remembres. D’òmes mòrts, d’una lenga mòrta. Aquò m’agrada. Sovent ne doblidi lo lum del solelh que fa cambiar tot lo long del jorn las ombras de mon ostal, los verds de mas plantas. Verd transparent, verd prigond, negre o blanc. Me doblidi ieu. Benlèu es per aquò que soi malurós. Aimi plan aquel sentit : m’anujar. Doblidar los autres. Aviái trastolejat dins mon ostal tota la nuèch. Al matin, lo morre cansat, las cambas lassas e los uèlhs tròp grands d’aver endavalat tròp d’imatges, m’èri per un darrièr còp agachat dins lo miralh. Lo miralh tombèt pel sòl e se copèt en bocinons. Mon imatge tanben. Lo dimarç al ser, tròp tard, me trapèron regde. Los uèlhs dobèrts sul cèl blau de l’estiu. Dins un tròç de miralh lo solelh se mirgalhava. Dins l’ostalàs lo mond èran dintrats. Deguns se trachèt pas qu’èri mòrt aquela dimenjada. Aviái la color de las parets, talament plan coma cal que lo mond que me crosavan finissián per me veire pas. Eri gris. La lama del cotèl
Lo sol daquòs que li fasiá pensament o que l’engarçava èra pas d’escampar de moneda per crompar de mangiscla mas de crompar de cotèls de la lama lusenta. Lo plaser dels cotèls li costava mai car que non pas lo de manjar. Aquò èra una idèa de familha. De païsan, de tota traca, quand dejà èra pichon lo plaser èra defendut. Quand son paire disiá que deguns s’èra pas jamai trachat s’èra polit o pas. Caliá èsser bèl, valent, aluserpit. Déjà lo mond de las aparéncias, de la farlabica. Caliá èsser bedre coma un vedèl. E non pas polit coma una filha. Los cotèls servissián pas qu’a copar lo pan. Lo butèt talament fòrt, per l’espatla, que sa man rispèt contra la paret, tombèt pel sòl coma una pelha. L’autre alara lo peltirèt pel braç, lo rebalèt dusca a la pòrta qu’èra un trauc dins l’ostalàs. Los grands ostals, doas grandas parets rascladas pel vielhum, amb un molon de fenèstras en dedins, e al fons de la cort, las grasas, tantas grasas ! que se tampavan contra las bolas, contra lo cèl pus naut, luènh, en defòra d’aquela istòria. Aicí, tot èra de color grisa. Pèire levèt sa pròia e la pausèt sus una taula de fusta en mitan de l’ostal. L’ostal èra una granda sala nusa, part benlèu qualquas pinturas que rebalavan d’aicí d’alai, un grand miralh penjat en dessús de la chiminèia e sus la chiminèia qualquas cartas postalas de totas las vilas del mond. Per la fenèstra lo solelh gisclèt tot en un còp e lo còs de Felip que Pèire èra en trin de desvestir, lèu, prenguèt la color de la brica. Roge caud. A molon pel sòl los vestits de Pèire. Felip fasiá rajar d’aiga, a costat. Se Aquel estiu faguèt caud sus Lion. E de tròp esperar son amic aquò l’aviá enrabiat. Ara voliá que moriguèsse per l’esperar pas pus. Tornèt, nus e lusent d’aiga daus lo còs endolorit de son amaire. Lo freg de la lama del cotèl se mirgalhèt atal un liuç dins lo miralh e lo solelh s’espetèt a bocins contra la fenèstra. Fasiá de pus en pus caud. Pèire aviá crenta que son amic se desrevelhèsse. Se freguèt lo cap, los pialses, amb fresa. E sas boclas tornèron boclar, encara mai que de costuma. Se sarrèt mai encara. Las fenèstras alandadas, fasiá pr’aquò una calor ofeganta. Dins la carrièira Sant Sebastian, en bas, unes dròlles sisclavan darrièr una bala. Lo solelh tustava sus las teuladas. Dins una ora, lo solelh auriá trascolat al cap de cada carrièira. Lion es una vila ont lo solelh se jai al cap de cada carrièira, dins un bauç. Felip pausèt sa man sus la gauta de Pèire. La gauta èra mosta, pegosa. Doçament alara se clinèt sus sas bocas, e l’abracèt. Lo còs de Pèire tremolèt. La boca davalèt doçament. Lo solelh èra al ras de la Pèire se desrevelhèt doçament quora sentiguèt la lama del cotèl li desrabar lo bas del ventre. Coma una tròp granda desirança se capvirèt daus Felip. Mas Felip apugat a la paret, lo còs nus e blanc e regat de sang que li fasiá coma un saile, s’èra dejà traucat los uèlhs amb lo cotèl per doblidar. Lo solelh cabussèt al cap de la carrièira. Mas fasiá caud encara. D’òmes joves, a mitat nuses, parlavan fòrt e bevián de bièrra a l’entorn de la font. Los miralhs de Gineta
Musica doncas. Sa man tremòla un pauc, sos dets longs e magres pausan lo disc L’aiga regiscla sus sas espatlas nusas. L’aiga raja de longa sus la pèl rafida del tròp de solelh. Una pèl rabinada, macada, curada coma per una èrsa — me soveni dels pelencs laurats, una tèrra roja revirada. Pichòts rajòls que davalan lo long del pitre, las popas redondas, polidas encara, maduras pr’aquò coma sus las fotòs d’un còp èra, lo ventre un pauc rafit e las cambas longas que longas, tan polidas. L’aiga regiscla sul morre, pas que sul morre. Los uèlhs barrats e lo pial en rè, que demòra sec, e totjorn polit coma a vint ans. — As una polida cabeladura, dison los enfants. De daus pertot los miralhs. Los miralhs d’en çò seune, n’i a de pertot. Ont que te vires as un imatge de tu que t’engana. Sas pas pus qual siás. Aicí la cara, alai lo còs a mièja o en entièr, endacòm mai un ulhauç, benlèu lo sorire, l’agach, çò que t’agrada. En çò de Gineta siás polit cossí que te vires. Se pleguèt dins un lençòl. Diguèt en s’agachant dins un miralh que la fasiá Defòra fasiá tant de calor que las teuladas ne plegavan. Se vestiguèt tant e mai. Ensagèt milanta vestits. Mas èran totjorn tròp pegoses. Ara li caliá portar leugièr. Lo cap li rodejava. Las colors viravan dins sas mans entre sos dets longs e magres. Cargava sos vestits pus vièlhs que uèi semblavan los pus nòus. Los jaunes, los verds, los roges, totas las colors l’enaigavan. Coma una dròlla de setze ans, jogava. Se risiá tota sola coma una bauja. Tot en un còp quitèt de rire. La musica s’arrestèt sus l’electrofòn. vestida coma las reinas de las revistas amolonadas pel sòl, lo morre mascarat, lo pial plan penchenat, tombèt d’esquina sul lièch. S’estirèt de longa. Sosquèt. Barrèt los uèlhs. Pausèt sas mans sul ventre. E esperèt. Los miralhs dançavan dins son cap. La calor pesava sus las teuladas del vilatge a l’entorn. Dins la vesprada una campana copèt lo silenci coma un còp de fuòc. Mas pr’aquò tot èra suaud. Gineta disiá totjorn que voliá morir polida. Moriguèt pas aquel estiu. Lo lendeman siaguèt terrible. Fasiá pus caud que de costuma. Lo temps Caraïbas
Aicí lo temps quita pas de cambiar. Atal ieu, çò meteis. Sèm parièrs totes dos, lo temps e ieu. Soi fach per viure aicí amb mon temps. Lo temps de viure cada minuta, confla, espessa; gostosa. Lo temps de prene mon temps. Mon aise. Soi demorat. Lo temps ara de tot lo temps bolegar, bolega pas pus. S’es arrestat amb ieu dins son bolegadís. Nos sèm pausats sus una iscla de las Caraïbas. Un polit temps, tè ! Vòl AF532 Paris/Ch. Gaul. Pointe-à-Pitre. Sèt oras e mièja dins l’avion. Un avion coma un batèu. Confle el tanben. Confle de mond. De mond que tre lo film acabat se deslanhan, se passejan, s’estiran, badalhan. De còps que i a, atal, lo remembre torna, pus pesuc que non pas jamai. Un remembre brèu, mas que dòl, coma un liuç. Una sèrp que te fissa. L’aeropòrt de Pointe-à-Pitre es coma un grand garatge alandat. Las alas dels ventilators còpan l’èr per bocins comols de calor mosta. Frederic se moriguèt dins un saquejal. Igòr es vengut amb un grand rire sus las bocas, amor de caçar las cachavièlhas. Un rire que ditz que cal viure cada minuta coma cal. Un rire plan de vida. Mercés plan Igòr de m’aver sauvada la vida. Soi saquejat coma una pelha dins lo vent de las isclas. Ont son passats los Arawaks, lo hamac e las Caraïbas pus tard de Cristòl Colomb. Ont son passats aqueles Indians que parlavan tres lengas : la lenga dels mascles entre eles los caçaires, la lenga de las femnas e la darrièira per se parlar ensemble, caçaires e bugadairas. Ont son passats los flibustièrs de Richelieu, l’òr de las Americas e lo brave Pierre Belain d’Esnambuc que de demòra pas que l’estatua sus la plaça de Fort de France. Demòran pas que las colors. Colors passidas de las flors, lo blau del cèl suls palmièrs, las nivols sus la Sofrièira, la crida dels aucèls quora tomba la nuèch e tota la nuèch lo rambalh de las granhòtas. Sul bòrd de las rotas de quitran, dins un camion dobèrt, tot desmargat, una filha « Somièri l’autre ser d’isclas pus verdas que lo sòmi » ditz Saint John Perse. Marie-Galante, Goyave, Gosier, Marigot. Caraïbas. Rhum. A ! lo gost del rhum dins ma boca, lo rhum que raja a galet. Soi bandat d'aquel temps tròp cort que me demòra. Doblidi de còps que i a la mòrt de Frederic e l’amor tròp grand dejà d’Igòr, lo polit Eslau. Son demorats luènh, aval, dins lo país d’Ain. Doblidi tot, me doblidi ieu dins las minutas, las oras caudas de las Caraïbas. De còps que i a plòu, e tot a l’encòp fa solelh. Soi coma lo temps. Fau amb el. Sèm parièrs. Sèm mesclats coma al lièch amb Igòr, fasèm pas qu’un. Las nivols acaptan lo païsatge. Un policièr passa dins los caminòls de l’otèl. Polit temps que s’es arrestat de viure dins son etèrn bolegadís, amb ieu, coma ieu. Coma una litania cal viure ara. Comol de vida. Coma aqueste país, comol de colors, de cançons, de rires, de léser. Lo polit temps de las Caraïbas. La mar se pausa per èrsas caudas sus las platjas de sabla fina, jos las palmas que se bolegan doçament contra lo blaublanc del cèl. Pensi lo temps present que totjorn bolega. Calguèt que se moriguèsse per que me trachèssi que dempuèi totjorn, e mai siaguèsse luènh de ieu, aquel dròlle èra estat una part de ma vida. Lo diluns 16 de setembre la dòna Azzolin de Sant Glaudi me telefonèt per me dire que lo còs veniá d’èsser trobat dins una jaça perduda dins la montanha après un mes de recèrcas. Aquò’s pas que lo subrelendeman que comprenguèri qu’aviái totjorn viscut amb l’idèia d’un dròlle vivent. Ara, lo dròlle mòrt, o me podiái pas encapar. Trastolegèri qualques jorns encara. Puèi lo dròlle e son sorire se demesiguèron per de bon. Per de bon mai encara, a travèrs aquel tèxt qu’escafarà per jamai, un còp exprimit, l’idèia bauja d’un dròlle viu. Per de bon, encara mai, que me’n demòran fotòs e bracelets de coire. Sus ta cara una grema, e mai d’una benlèu que ragèt puèi que foguères partit, mai d’una tanben que tombèt plond al dintre de ieu. Uèi te plori, soi malaut de tu, capitèri a tirar fotòs de tu quora me tornères l’estiu passat. Mas dejà èra tròp tard, o te diguèri, una fotò es un signe de mòrt. Se tira pas los vius que cada jorn te venon veire, mas solament los que sabes ja qu’un jorn quitaràn de venir, non pas per encausa de tu, mas per quicòm de pus fòrt que tot, que cada jorn un pauc mai nos emmantèla, nos plega e nos fa seune, nos embarra : nòstra vida. Sus la grava, amb una bròca, escrives mon nom. Escrivi lo teune ras del meune. Diluns, segur, telefonarai a Elisabèt que dinnarem ensemble los tres. Un biais coma un autre per te faire dintrar dins ma vida. Atal per çò que uèi me desfautas, me dòles. Crentèri de temps, de davant que te prenguèssi la man, pensavi a Julien Sorel que comptèt los còps de la campana que clucava abans de prene, d’una espencha, la man de Madame de Rênal, e m’aturavi de tu de tant que podiái, daissavi tombar ma man que la teuna la prenguèsse. Sul camin de tèrra que montava, un jorn del mes de març, nos prenguèrem la man. Enfin. E desempuèi la t’ai pas quitada. Lo camin montèt encara un pauc. Al cap del camin tot l’asuèlh s’espandiguèt dusca als Aups. Granòble s’estirava a nòstres pès, amb sas longas avengudas. Lo primièr jorn que nos abracèrem. Un jorn de prima, cal çò que cal. Sabiái pas se m’aimavas a de bon, pr’aquò lo lendeman la carta que ma maire lisèt jos la pòrta de ma cambra, me disiá qu’aviás quitat un momenton tos devers d’escolan per m’escriure. I cal creire. I ai cresegut. E desempuèi, Dròlle, te siás enrasigat dins ieu, coma saique t’enrasiguères dins d’autres. Ara, mòrt, siás encara pus viu benlèu. Jamai te podrai pas pus jónher, m’a barrada la pòrta qu’encara me podiá menar daus tu. Lo sol biais de te tornar trapar, e mai tas enganas, es pas l’escriure coma o cresiái d’en primièr, l’escriure qu’escafa tot, es que te pòsca solament seguir dins la mòrt amb la meteissa serenitat, lo còs espandit dins una jaça, e una rega de sang lo long de la gauta coma una grema. Las aigas del tornís
En bas, coma s’èra embriac, de còps que i a lo cap li rodejava. Sabiá pas d’ont Lo camin èra regde, e la pèira vièlha redolava jols pès. Una pèira que i se podiá far fisança. Inabenabla. Enrasigada. Per a mesura que montava lo païsatge se dobrissiá. Un còp las èrbas nautas traspassadas e las flors blavas o rojas, lo siscle dels aucèls de las plumas mirgalhadas, la pèira venguèt coma la lama d’un cotèl. Sola e silenciosa. Lumenosa, estelada jol solelh. Luènh, aval, entre las montanhas las nivols s’espelhavan e las teuladas de fèrre rosegat pel vent lusissián coma d’ulhauces. Puèi, passat lo darrièr sapin, l’òme polit barrèt los uèlhs. Quora los dobriguèt l’aiga s’espandiguèt entre los pics encara nauts contra lo cèl Lo tornís li venguèt. Un autre. Lo tornís d’en naut. Lo silenci l’embarrava, embarrava lo lac blau, verd, negre e en meteis temps Un casal de fusta a l’abroa del lac e una barca grisa contra la pèira. Quora començava sa prangièira, una bronzor lo desrevelhèt. Lo rajòl coma una pèira dobrissiá las aigas blavas, verdas e negras del lac. S’estirava nus sus la pèira freja e son còs èra coma la color de la pèira e l’aiga Los rebats dels pics se deslanhavan de bolegar per pas deguns. Alara per encausa de sa lassièira que li tibava las cambas e de tota aquela pèira silenciosa a l’entorn, l’òme polit s’escampèt coma un ròc dedins l’aiga sens que la tartana que virava sola dins lo cèl se trachèsse de res. L’aiga boleguèt un briu, pas gaire pr’aquò, embarrèt sas colors e lo silenci La bona odor
Ma tanta Francesa me preniá a l’escorsa. Mas al cap d’un pauc, afalenada, e las cuèissas tròp espessas per avançar mai, coma una piòta trantolava, susava coma un ase, s’arrestava, una man pugada de la paret, lo bufe cort que cort. La paraula malaisida : — T’en fais pas, je t’aurai ! (T’agantarai, bota !). Coma sabiá pas parlar la nòstra lenga, coma coneissiá pas nòstras escorchas, lèu l’aviam plegada e aquò, enfants, nos fasiá rire. Alara me’n tornavi daus ela, e dins sas faudas me cabissiái per sentir, tot a mon aiset, son odor de lach e de pan. Non pas lo pan que sortís del fornial, mas aquel qu’a tròp de temps viatjat e que se plega, se pastega coma de mesola. Lo pan del viatge. Quand mon oncle nos menèt de París la tanta Francesa, dins las annadas seissanta. Tota una nuèch de tren, una ora de veitura. Comprenètz que lo pan del viatge èra vengut mòl e qu’aviá presa aquela odor que sabètz, e que uèi encara me’n pòdi pas desempegar quora la sentissi. Rai, la vida
Las causas del monds e dels òmes plan arrenguieiradas. E aquí, coma per efraccion la dròlle « se moriguèt a primalba ». La scèna d’apuèi ramenta una Pietà venguda de fòrça luènh : la dolor de dos òmes joves, l’un que rebala l’autre dins la baldra. « Aviá lo morre mascarat déjà de mòrt. Blanc coma d’ivòri ». D’aquí, las paginas del jornal càmbian de luòcs e de temps. Om dintra dins lo solaç d’un Edèn ancian, d’un Edèn retrobat, del costat de Nant, dins un replec del temps entre montanhas e Causse. Disi « jornal » per analogia : mas la paraula es utila per son imatge d'unitat. Los tèxtes aqueles, publicats en revista, son res qu'en aparéncia destroçats segon « l’escritura del fragment » ; en fach, i a un debanament, un créisser organic, ont tot se ten : lo descriure « clinic » ; los racontes en subrestampa; las parabòlas que redison la realitat interrogada per l’imaginari; los flash-backs qu’en qualques ulhauces esclairan lo passat — enfança e edat d’òme — per melhor bastir la « preséncia reala » del temps d’ara. Tot se ten, d’evidéncia, dins lo viure coma dins lo recordar. Aquò nos es donat a legir, ara que lo libre pareis amb sos tròces totes recampats. Una traversada es facha. E acaba pas de se far, dins l’etèrn de l’escritura. La vila centrala qu’a l’entorn viran los camins de la narracion, es Lion. L’escrivan i viu de longa data. Mas la quita vila es puslèu evocada que mostrada; e l’evocacion mai dirècta i ten un ròtle simbolic per significar una destinada e lo movement de la vida. Es la « montada de la Granda Còsta ». Om i devinha lo pojar lentàs e testard, tot de long d'una carrièira de la vièlha vila, entre las botigas, los cafès, las gents que van e que venon; es una rampelada cap al cèl, al nus de l’imaginari, a la libertat de l’agach. Quicòm coma una Escala de Jacòb ont los Angèls fan lo monta-davala. E amont, vegèt « las teuladas a sos pès ». E aquí, « deguns li teniá pas la man, alara tombèt » . Vertigi de la vila, vertigi de la vida. Aquel vertigi en contracabús ramenta l’escritura cinematografica. Sovent trobam aquel ritme de cinema (cotria amb lo ritme del blues) dins los racontes de Joan-Maria Pieyre. Pus luènh, aquò's la musica de la Mano Negra, que ritma los rescontres de nuèch, las polsadas de las cèrcas e dels còsses que se son trobats. Lo vin e lo vent. Ambient de geometria cambiadissa. Tròç de roman negre, tant coma rebat luènh del Llibre de l’Amic e de l’Amat d’en Ramon Llull. Camina que caminaràs. Sus lo Jòc de l’Auca. La Marèla. Lo Laberint. O l’Escaquièr. Cada vida, cada malon blanc-negre, cada moment, cada pagina, son aitant de cambras secretas, qu’entre elas comunican. A la seguida, la vida : rai ! Contradisenta dels presicaires de totas colors, contradisenta dels eradicaires de la complexitat que vòlon tancar la definicion de l’òme dins un « nimai. nimai ». Nani. L’òme es a l’un còp angèl e bèstia. E aquò’s ben. La Vila es aicí un present fulhetat (la vila e son Doble : pradas, o banlègas). Que lo raconte siá dins lo present o lo passat, quora tòca a la vila, es dins lo present (esquichat, destemporat) de l’istòria contada. En fàcia, i a un refugi (en fàcia, o en dejós, dins un replec del temps, coma al pè dels Causses). Son las Montanhas. Montanhas de l’enfança occitana. Montanhas de la jovença alpenca, entre Granòble, Vercòrs, Cartrusa. E Montanhas de las corsas de uèi : descubèrtas e passes entestardits. Tech del mond. Vals ont òm se pòt acoconar, coma los orses dins lors caunas. Imatges d’un nòu Edèn (a pena entrevist, mas que se ne sèrva puèi, dins las autras paginas, una persisténcia retiniana, una trèva visuala). Perque un còp que l’Eden d’abans es sagatat, enermassit, o escafat, se ne forma totjorn un autre. Es un reflèxe organic. Una accion de çò vivent. D’ara enlà, tala istòria viscuda, tal raconte, tal viatge fach, se restacan a aquela geografia. A aquel tibament entre lo temps benvolent e lo temps que chapa. Dins las Caraïbas, la verdor senhoreja. Mas, entre que beu de ròm, lo narrator es « bandat d’aquel temps tròp cort que (me) demòra ». E en tornar sul remembre del dròlle mòrt, la vida se cava de tomples : tomple del còs, e d'un imatge-còs inagantable; tomple del còr, dins l’ombra de cadun; e tomple de l’escritura, ont se depausa la baldra de çò viscut, sens se confondre amb lo rag de la vida. Lo libre quitat, òm se sentís escurament impacient de la seguida, coma òm o seriá de letras mandadas « del país d’a costat », e que lo portaire n’auriá encara dins sa saca. Es un libre plen, amb de dolor e de gaug, entre novèlas e jornal, fach de l’alen de la vida vidanta e de l’escritura de l’urgéncia. Capita una autenticitat ont res es de tròp. Joan-Maria Pieyre es lo contemporanèu de cada legeire. D’aqueles que lo legisson, d’aqueles que l’an pas encara legit. Atal camina un escrivan lindament e estèrsament uman. A l’urgéncia que buta l’escritura, respond, per n’autres, l’urgéncia de la legida. PS Fin d’annada borrolada, en negre e blanc. Lo blanc : la nèu sus lei sèrres, per carrièras. Lo negre : d’uèlhs riseires e atalentats que se barran sus lo mond. Joan-Maria Pieyre trobèt la mòrt dins un auvari de doas autòs que se trucan sus una rota de l’Ain, sus aquela Tèrra somiada dau viatjaire. Joan Maria Pieyre, nos daissas aquel imatge viu : negra e blanca, benlèu, la vida, Avèm rason d’èsser en camin e de far la gacha. D’èsser en negre, o en blanc, o en colors, mas de recaçar l’èime grisàs d’una societat derisòria e espaurugada. Joan-Maria Pieyre, nos daissas la fam, qu’as aguda, d’una vida en colors. Pòrt-Sant-Loís/Seyssel-en-Bugey, 1998. Un còp i aviá. Dàvid las escobilhas Primalba Lo vòl de la tartana L’iga Lo barrutlaire La montada de la Granda Còsta La musica de Mano Negra Ai freg ara Inabenable Frederic La fèsta Trechan Lo signe d’un temps Rai la mòrt Cal pas morir l’estiu La lama del cotèl Los miralhs de Gineta Lo temps Caraïbas Dròlle Las aigas del tornís La bona odor Rai, la vida, per Rotland Pecout « Ara, mòrt, siás encara pus viu benlèu. Jamai te podrai pas pus jónher, m’a barrada la pòrta qu’encara me podiá menar daus tu. Lo sol biais de te tornar trapar, e mai tas enganas, es pas l’escriure coma o cresiái d’en primièr, l’escriure qu’escafa tot, es que te pòsca solament seguir dins la mòrt amb la meteissa serenitat, lo còs espandit dins una jaça, e una rega de sang lo long de la gauta coma una grema. » Joan-Maria Pieyre es sens contèsta, en occitan, un dels prosators mai originals
e mai atrivants d’aquesta fin de sègle XXen. Dempuèi Sens importància (1973) amb de romans corts mas quichats coma de ponhs (La persona estrangièra, 1983 ; Comissari Serafin, 1984), de recuèlhs de novèlas e racontes (Los papagais, 1977 ; Contes del Minau, 1981 ; L’òme de Magalona, 1987) o de paraulas pel grop de rap de Rodés « Novèl Optic », s’es manifestat coma un escrivan dels desrasigaments màgers e de totas las erràncias. Escriu Rotland Pecout a prepaus de Rai la mòrt : « Cada vida, cada malon
blanc-negre, cada moment, cada pagina, son aitant de cambras secretas, qu’entre elas comunican. A la seguida, la vida : rai ! Contradisenta dels presicaires de totas colors, contradisenta dels eradicaires de la complexitat que vòlon tancar la definicion de l’òme dins un « nimai. nimai ». Nani. L’òme es a l’un còp angèl e bèstia. E aquò’s ben. ». Aqueste libre que s’i mesclan la ràbia de viure e la preséncia tissosa de la mòrt, n’anonciava d’autres. Serà ça que la lo darrièr que l’autor n’aurà seguit quasiment fins a son tèrme la publicacion : Joan-Maria Pieyre a trobat la mòrt sus una rota de l’Ain ont demorava a la debuta del mes de decembre de 1998.

Source: http://s385806389.onlinehome.fr/trabucaire/images/telechargements/rai%20la%20mort.pdf